Η Αφρική και το μοντέλο της οικονομίας ''επιβίωσης''

Το διεθνές εμπόριο δεν γεννήθηκε από την επιδίωξη του κέρδους, αλλά από την ανάγκη επιβίωσης. Σήμερα, σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον με κατακερματισμένα χρηματοπιστωτικά συστήματα, αυξανόμενους εμπορικούς φραγμούς και νέες γεωπολιτικές εντάσεις, παρατηρείται μια σιωπηλή αλλά σταθερή επιστροφή σε πρακτικές που θυμίζουν τον νεομερκαντιλισμό. Σε αυτό το νέο-παλιό τοπίο, η ανταλλαγή αγαθών—χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος—αναδύεται ξανά ως εργαλείο οικονομικής επιβίωσης.

Όπως και κατά την πρώτη περίοδο της παγκοσμιοποίησης (16ος–19ος αιώνας), όπου οι βασιλικοί θησαυροί, οι συντεχνίες εμπόρων και οι πρόδρομοι των σύγχρονων τραπεζών διαχειρίζονταν την κυκλοφορία του πλούτου, το κεφάλαιο συνεχίζει να αποτελεί το κλειδί. Σήμερα, όμως, για κράτη με περιορισμένη πρόσβαση σε ρευστότητα ή με θεσμική αστάθεια, η επιστροφή στην ανταλλαγή αγαθών χωρίς χρηματικά ισοδύναμα αποτελεί ρεαλιστική επιλογή, με το αργό πετρέλαιο και τα καύσιμα να αναδεικνύονται σε νέο νόμισμα.

Πετρέλαιο αντί Καυσίμων

Το φαινόμενο αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στην Αφρική, όπου χώρες πλούσιες σε πρώτες ύλες αλλά φτωχές σε ρευστότητα, όπως η Νιγηρία και η Λιβύη, εφαρμόζουν συστήματα ανταλλαγών που βασίζονται στην άμεση ανταπόδοση πετρελαίου με καύσιμα και κρίσιμες υπηρεσίες.

Η Νιγηρία εφαρμόζει το πρόγραμμα Direct Sale Direct Purchase (DSDP), μέσω του οποίου εκατομμύρια βαρέλια αργού ανταλλάσσονται ετησίως με βενζίνη και ντίζελ—καύσιμα απαραίτητα για την κίνηση της μεγαλύτερης αφρικανικής οικονομίας.

Η Λιβύη, παρά τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου, λειτουργεί εδώ και χρόνια μέσω συμφωνιών Barter* λόγω εσωτερικής πολιτικής αποσταθεροποίησης και αδυναμίας πρόσβασης στις διεθνείς αγορές. Με την υποστήριξη της Εθνικής Πετρελαϊκής Εταιρείας και της μεταβατικής κυβέρνησης, το αργό πετρέλαιο ανταλλάσσεται με καύσιμα και βασικά αγαθά. Αν και υπήρξαν παρατυπίες και λαθρεμπόριο, η συνολική εικόνα δείχνει πως το σύστημα συνέβαλε σημαντικά στην αποτροπή πλήρους κατάρρευσης της λιβυκής οικονομίας.

Από την άλλη, η Αγκόλα πρωτοστατεί σε μια νέα μορφή ανταλλαγής πόρων: προσφέροντας πετρέλαιο στην Κίνα, αποκομίζει υποδομές, δρόμους, σιδηροδρόμους και νοσοκομεία. Παρόμοια προσέγγιση εξετάζει και το Κονγκό, το οποίο βρίσκεται σε συνομιλίες με τις ΗΠΑ για την ανταλλαγή πόρων έναντι στρατιωτικής υποστήριξης.

►Η κίνηση του Τραμπ «πάγωσε» τις αγορές

Της Μαρίας Δεναξά

Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμη και προηγμένες αφρικανικές οικονομίες, όπως η Αίγυπτος και η Κένυα, έχουν καταφύγει σε διαπραγματεύσεις ανταλλαγής με επίκεντρο παραδοσιακά εξαγώγιμα προϊόντα όπως το τσάι. Σε περιοχές με υποτυπώδεις μεταφορικές υποδομές και αδύναμες εφοδιαστικές αλυσίδες, τέτοιες συμφωνίες δεν είναι απλώς εναλλακτική—είναι ζήτημα εθνικής επιβίωσης.

Την ίδια στιγμή, η παναφρικανική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου (AfCFTA) δείχνει να υστερεί, παραμένοντας εκτός συγχρονισμού με το αυξανόμενο ρεύμα προστατευτισμού και τακτικής συναλλαγής βάσει πόρων που κυριαρχεί πλέον στον πλανήτη.

Η ανταλλαγή ως στρατηγική επιβίωσης

Σε ένα παγκόσμιο σύστημα όπου η οικονομική πρόσβαση δεν είναι καθολική, και η νομισματική κυριαρχία εξαρτάται όλο και περισσότερο από γεωπολιτικές συμμαχίες, η ανταλλαγή δεν είναι επιστροφή στο παρελθόν, αλλά προσαρμογή στο παρόν. Αντί να θεωρείται δείγμα αδυναμίας ή απελπισίας, το barter πρέπει να αναγνωριστεί ως μέσο άσκησης οικονομικής κυριαρχίας και αντίστασης σε αποκλεισμούς.

Για πολλές αφρικανικές χώρες και όχι μόνο, η ανταλλαγή δεν είναι υποχώρηση, αλλά στρατηγική. Δεν είναι εξαίρεση αλλά μέρος ενός παγκόσμιου επαναπροσδιορισμού των όρων του εμπορίου. Και ενόσω τα συστήματα εξουσίας παραμένουν άνισα, η ίδια η λογική της ανταλλαγής—όπως συνέβαινε αιώνες πριν—θα συνεχίσει να υφίσταται και να εξελίσσεται.

Α.Κ.

* Πρόκειται για τις λεγόμενες συμφωνίες παροχών δι’ ανταλλαγής (Barter Agreement)

Πηγή: neostrategy.gr