Το καταλωνικό ζήτημα

Του Θανάση Λασκαράτου

Όσο κι αν προσπαθούσε κάποιος, δύσκολα θα μπορούσε να κατανοήσει τους καβγάδες που εντάθηκαν την τελευταία δεκαετία στην ισπανική οικογένεια. Το μόνο βέβαιο είναι ότι απ' όλη αυτήν την κατάσταση ο μόνος που ωφελείται είναι η ισπανική άκρα δεξιά.

Για να προσπαθήσει να παρακολουθήσει κάποιος τα τεκταινόμενα στην Ισπανία, θα πρέπει πρώτα να εξοικειωθεί με διάφορους όρους όπως λαός-εθνότητα, κράτος-κυβέρνηση, γλώσσα-διάλεκτος, αλυτρωτισμός-«ισπανισμός», οι οποίοι είτε έχουν επινοηθεί από τους Ισπανούς για να αποδώσουν γλωσσολογικά ό,τι τους χωρίζει είτε χρησιμοποιούνται σε διαφορετικό πλαίσιο απ' ό,τι χρησιμοποιούνται σε άλλες χώρες. Όπως για παράδειγμα η λέξη «γλώσσα».  Στα ισπανικά - δηλαδή την γλώσσα που εμείς οι υπόλοιποι ονομάζουμε «ισπανικά» – η λέξη «γλώσσα» αποδίδεται με δύο όρους: lengua και idioma. Ο όρος lengua χρησιμοποιείται για τα καστιλιάνικα, την πιο διαδεδομένη διάλεκτο στην Ισπανία, ενώ ο όρος  idioma για τις επιμέρους.

Ιστορικό υπόβαθρο

Οι Καταλανοί - αρχαία ελληνική αποικία - είναι ένας από τους λαούς ή εθνότητες που συναποτελούν την πολιτική οντότητα που ονομάζεται Βασίλειο της Ισπανίας. Οι Καταλανοί, όπως και οι υπόλοιποι (πχ. Ανδαλούσιοι, Καστιλιανοί, Βάσκοι, Αραγονέζοι, Γαλίκιοι κλπ) έχουν πράγματι δικοί τους γλώσσα, δική της λογοτεχνία, δικά τους ήθη και έθιμα. Στην ουσία όλες οι γλώσσες των "λαών" της Ισπανίας εκτός της γλώσσας των Βάσκων είναι παραλλαγές ή διάλεκτοι της λατινικής όπως και τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα πορτογαλικά και τα ρουμανικά.

Τα διάφορα βασίλεια της Ισπανίας ένωσαν σε ένα τον 15ο αιώνα οι περίφημοι Καθολικοί Βασιλιάδες, ο Φερδινάνδος της Αραγωνίας και η Ισαβέλα της Καστίλης. Πρόβλημα συνεννόησης μεταξύ των βασιλείων δεν υπήρχε μέχρι τον 19ο αώνα. Μεσολάβησε η Ιερά Εξέταση, ο πλούτος του 16ου ισπανικού αιώνα χάρις στις αποικίες της Λατινικής Αμερικής  και η κατάρρευση του 17ου αιώνα, η μετατροπή του βασιλείου της Καστίλης-Λεόν και της γλώσσας του σε κυρίαρχο καθώς και της Μαδρίτης σε πρωτεύουσα του βασιλείου.

Τον 19ο αιώνα πρώτοι οι λόγιοι Καταλανοί με το κίνημα της Αναγέννησής (Renaixença) τους αρχίζουν να ανακαλύπτουν και να θέτουν σε προτεραιότητα τα καταλανικά. Συνέπεια του γλωσσικού κινήματος ήταν η γέννηση ενός πολιτικού κινήματος πρώιμου μη επιθετικού εθνισμού (LigaRegionalista). Ακολούθησε η κατάρρευση της ισπανικής αυτοκρατορίας  και το στυγνό καθεστώς της Δυναστείας των Βουρβώνων, μοναρχία που επέβαλε στην ηττημένη από τον Ναπολέοντα Ισπανία η γαλλική μοναρχία, το οποίο μετά από μια σύντομη δικτατορία το 1931 σε Δημοκρατία (República).

Οι Καταλανοί είχαν καταφέρει να διεκδικήσουν ένα είδος αυτονομίας λίγο νωρίτερα το 1914, την οποία διέλυσε η σύντομη δικτατορία του Ριβέρα, και σχεδόν ταυτόχρονα με την ανακήρυξη της  2ης Δημοκρατίας (Segunda República) το 1932, διεκήρυξαν την Δημοκρατία της Καταλωνίας ως ανεξάρτητης πολιτικής οντότητας. Λίγο αργότερα διεκήρυξαν κι οι Βάσκοι ανεξαρτησία. Τελικά και οι δύο περιοχές δέχτηκαν να άρουν την διακήρυξη ανεξαρτησίας έναντι περισσότερης αυτονομίας στο πλαίσιο ενός ομοσπανδιακού κράτους. Η Καταλωνία και η Χώρα των Βάσκων ήταν και εξακολουθούν να είναι τα βιομηχανικά κέντρα της Ισπανίας και προπύργια του σοσιαλισμού και ενός ιδιότυπου κομμουνισμού, του ισπανικού αναρχισμού.

Καθ' όλη την σύντομη διάρκεια της 2ης Δημοκρατίας (1932-1936) οι αριστεροί ηγέτες της εξώθησαν τα πράγματα στα άκρα ως εκδίκηση για την καταπίεση που υφίσταντο επί αιώνες (έκαιγαν εκκλησίες, σκότωναν κληρικούς, έβαζαν βόμβες σε σπίτια δεξιών κλπ). Δυστυχής συνέπεια ήταν ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος και η επικράτηση του Φράνκο.

Κατά την διάρκεια του καθεστώτος του Φράνκο 1936-1975 καταργήθηκαν φυσικά οι αυτονομίες περιοχώνπου είχαν θεσμοθετηθεί κατά την 2η Δημοκρατία και απαγορεύθηκε διά ροπάλου η χρήση των «τοπικών» γλωσσών. Ο Φράνκο επέβαλε το δόγμα «μία γλώσσας, μίας κουλτούρας», αυτήν της Καστίλης-Λεόν εις βάρος των υπολοίπων. Ιδιαίτερα σκληροί ήταν οι διωγμοί στην Καταλωνία, περιοχή με πολύ πλούσια δράση των αναρχικών και στην Χώρα των Βάσκων. Παρ’ όλα αυτά τις δεκαετίες ‘60-‘70 σημειώθηκε οικονομική άνθιση, γεγονός που εκμεταλλεύθηκε η ισπανική δεξιά ειδικά στην Καταλωνία. Γνωστοί δεξιοί – franquistasΚαταλανοί ήταν ο Χουάν Αντόνιο Σαμαράνκ κι ο ζωγράφος Νταλί.

Μεταπολίτευση

Η ισπανική μεταπολίτευση μοιάζει πολύ με την ελληνική μεταπολίτευση. Η χώρα κυβερνάται  από το 1978 από δύο κόμματα: την δεξιά (ΡΡ) και τους σοσιαλιστές ( PSOE). Η ισπανική δεξιά αντιπροσωπεύει ό,τι χειρότερο έχει να επιδείξει η Δύση.  Περιλαμβάνει στους κόλπους της από πρώην φρανκιστές, την πανίσχυρη Καθολική Εκκλησία ( OpusDei) και βιομηχάνους. Παρά τα αμέτρητα σκάνδαλα διαφθοράς το δεξιό κόμμα βρίσκεται πάλι στην κυβέρνηση σε συνεργασία με το νεο-φιλελεύθερο Ciudadanos(το αντίστοιχο ελληνικό Ποτάμι). Οι ισπανοί σοσιαλιστές , πολύ δημοφιλείς στην αρχή, έκαναν τεράστια λάθη ακριβώς όπως και οι Έλληνες αλλά τώρα βρίσκονται σε τροχιά καθόδου. Αριστερά δεν υπήρχε ποτέ στην Ισπανία. Όση υπήρχε, υπήρχε κυρίως στους Βάσκους και στους Καταλάνες, και σε ακραία μορφή.

Για την σημερινή κατάσταση κλειδί είναι το Σύνταγμα του 1978. Δημιούργησε μια συνταγματική μοναρχία, ομοσπονδία ουσιαστικά,  βασισμένη σε αυτόνομες περιοχές. Βασικοί θεσμοί είναι ο βασιλιάς, ο οποίος είναι συμβολικά ο αρχηγός του κράτους και εγγυητής του πολιτεύματος, η Κεντρική Κυβέρνηση  και οι Αυτονομίες (Autonomías). Στρατό, φορολογία και εξωτερική πολιτική ορίζει η Κεντρική Κυβέρνηση. Για όλα τα υπόλοιπα μπορεί να αποφασίζει η Αυτονομία. Οι Ισπανοί χρησιμοποιούν τον όρο Κράτος, για να αναφερθούν στην κεντρική κυβέρνηση και Αυτονομία στην τοπική κυβέρνηση.

Ο «αγώνας για ανεξαρτησία» και ο ρόλος των ΗΠΑ

Το Σύνταγμα του 1978 ψηφίστηκε από όλες τις αυτόνομες περιοχές συμπεριλαμβανομένων τον Καταλανών. Το Σύνταγμα προβλέπει μεν αυτόνομες περιοχές, αλλά σύμφωνα με το άρθρο 2 «το Ισπανικό Έθνος είναι κοινή και αδιαίρετη πατρίδα όλων των Ισπανών» . Οι Καταλανοί και οι Βάσκοι δεν συμφιλιώθηκαν ποτέ με την κυβέρνηση της Μαδρίτης μνησικακώντας για τις αδικίες και διώξεις που υπέστησαν κατά την διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο, θεωρώντας υπεύθυνη γι»αυτές όλη την υπόλοιπη καστιλιανό-φωνη Ισπανία. Οι Βάσκοι ήδη από την δεκαετία του «70 ξεκίνησαν ένοπλο αγώνα για ανεξαρτησία αλλά συν τω χρόνω σταμάτησαν να την διεκδικούν.  Στην Καταλωνία αντίθετα ο «αλυτρωτικός» αγώνας αυξήθηκε μετά το 1978 και εντάθηκε την τελευταία δεκαετία. Οι διεκδικήσεις των Καταλανών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως παιδιαριώδεις. Θεωρούν ότι η «Μαδρίτη τους κλέβει» εξ αιτίας της μεγαλύτερης συνεισφοράς της Καταλωνίας στην κεντρική κυβέρνηση ως πλουσιότερης περιφέρειας της Ισπανίας  ενώ θα έπρεπε η Καταλωνία να κρατάει όλον τον πλούτο για τον εαυτό της και απαιτούν απόλυτη προτεραιότητα στην γλώσσα τους φτάνοντας μέχρι του σημείου να απαγορεύουν την χρήση των καστιλιάνικων. Η ερμηνεία ακριβώς του «αδιαίρετου» της Ισπανίας έκανε το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας να κρίνει ως παράνομη την διενέργεια δημοψηφίσματος εκ μέρους της κυβέρνησης της Καταλωνίας.

Παρά τις δύο μέχρι σήμερα αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 1978 οι Καταλανοί εξακολουθούν και διαμαρτύρονται. Περίεργο ρόλο στο καταλανικό ζήτημα έχουν παίξει οι ΗΠΑ όπως το έχουν πράξει και στην «Αραβική Άνοιξη» και στις «πορτοκαλί επαναστάσεις» με στόχο την αποσταθεροποίηση κρατών . Το 2012 ο  κυβερνήτης της Καταλωνίας ArthurMas ( δεξιό κόμμα CIU) δήλωσε : «θέλουμε η  Καταλωνία να έχει τις ίδιες εξουσίες όπως μία Πολιτεία των ΗΠΑ σε μία Ομοσπονδία». Το 2014 οι αρχηγοί των 2 κυριώτερων κομμάτων (  το δεξιό CIU και το αριστερό ERC) ήρθαν σε συνεννόηση και αποφάσισαν την διενέργεια δημοψηφίσματος για την απόσχιση από την Ισπανία μέσα στο 2014. Εν τω  μεταξύ η Καταλανική Βουλή (LaGeneralitat) δημιούργησε  Γραμματεία Εξωτερικών και «Πρεσβείες» (αντιπροσωπείες)   στο Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο και ΗΠΑ . Επ ευκαιρία ο αντιπρόσωπος της Καταλωνίας στις ΗΠΑ είναι ο πολύ καταλανός... AndrewDavis σπουδαγμένος στην Αγγλία και ΗΠΑ και ο οποίος μάλλον δεν μιλάει ούτε λέξη καταλανικά. Επίσης εντελώς συμπτωματικά εμφανίστηκαν την τελευταία δεκαετία οργανισμοί όπως  το CatalanInstituteofAmerica, οι οποίες φυσικά χρηματοδοτούν τους ηγέτες της Καταλωνίας για άσκηση «αλυτρωτικού» αγώνα. Αυτό εξηγεί και την εκκωφαντική σιωπή μέχρι σήμερα των ΗΠΑ ενώ σε άλλες περιτπώσεις όπως πχ στο δημοψήφισμα των Βρετανών για το BREXITείχαν σπεύσει να λάβουν νωρίς θέση.

Inderedistas # Espanolistas

Δεν συμφωνούν όλοι οι Καταλανοί με την ανεξαρτησία, ούτε θέλουν όλοι την ίδια ανεξαρτησία. Μάλιστα κάθε παράταξη έχει και την δική της σημαία ανεξαρτησίας (!).

Οι δεξιοί και οι σοσιαλιστές υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας θέλουν μια ανεξάρτητη Καταλωνία… μέλος της Ευρωπαικής Ένωσης, εξ ου και στις διαδηλώσεις τους υπάρχει παντού και η σημαία της ΕΕ. Επιπλέον είναι κοινό μυστικό ότι η ηγεσία της Καταλωνίας είναι διεφθαρμένη και όργανο ξένων υπηρεσιών.

 Οι αριστεροί είναι διαιρεμένοι. Υπάρχουν οι σοβαροί αριστεροί που αντιτίθενται στο δημοψήφισμα με το σκεπτικό ότι ο πραγματικός εχθρός δεν είναι η Μαδρίτη αλλά ο καπιταλισμός και υπάρχει και η αριστερά του PODEMOS που τελικά το υποστηρίζει, οι οποίοι ναι μεν αντιλαμβάνονται ότι το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός αλλά παρ’ όλ’ αυτά οι Καταλανοί έχουν το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δημαρχίνες των δύο μεγαλύτερων πόλεων , Μαδρίτης και Βαρκελώνης, που εκλέχθηκαν με την υποστήριξη της συμμαχίας σοσιαλιστών, αριστεράς και PODEMOS αντιτίθενται στο δημοψήφισμα. Η δε Κεντρική Κυβέρνηση (συμμαχία δεξιάς-νεοφιλελεύθερων) συμπεριφέρεται εξίσου παιδιαριωδώςκαι προσπαθεί διά της βίας να εμποδίσει το δημοψήφισμα ρίχοντας περισσότερο λάδι στην φωτιά.

Το θετικό του καταλωνικού ζητήματος είναι ότι αναγκάζει την ισπανική κοινωνία να αντιμετωπίσει ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία της σοβαρά τα τραύματα του εμφυλίου πολέμου που ποτέ δεν έκανε. Διαδικασία πολύ επώδυνη και χωρίς νηφαλιότητα εξ αιτίας των εξελίξεων αλλά πάντως πολύ χρήσιμη. Σε περίπτωση που δεν επικρατήσουν αυτά που ενώνουν τους Ισπανούς , θα επικρατήσει ο διχασμός και εν τέλει η άκρα δεξιά, στην οποία είναι πολύ επιρρεπής η ισπανική κοινωνία, προς μεγάλη ικανοποίηση  βεβαίως του ευρω-ατλαντικού καθεστώτος.

Δρόμος ανοιχτός

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου