Της Βασιλικής Παπαγεωργίου *
«Κάθε κρίση είναι ευκαιρία», είναι το μότο, το θεμελιώδες αξίωμα του “καπιταλισμού της καταστροφής”, που μας έχει περιγράψει αναλυτικά στο γνωστό της έργο το Δόγμα του Σοκ, η δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Ναόμι Κλάιν. Η ευφημιστική αυτή διατύπωση – της κρίσης ως ευκαιρίας – μας προτείνει να “δούμε” θετικά αλλαγές που μπορεί να προκύψουν στις δομές ενός κοινωνικού συστήματος και οι οποίες δεν θα ήταν δυνατές πριν από το συμβάν της καταστροφής, φυσικής ή άλλης (πόλεμος, οικονομικές κρίσεις κλπ). Στην ουσία πρόκειται για μάλλον αθέατους μετασχηματισμούς προς μια νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση, η οποία αποσπά το κράτος (ή επιταχύνει μια τέτοια ήδη διαμορφωμένη κατάσταση) από την προστασία των δημόσιων αγαθών, και εξωραΐζει την επερχόμενη απουσία του, ενώ, πολύ δε περισσότερο, δοξάζει την είσοδο της “σωτήριας” επέμβασης των ιδιωτικών επιχειρηματικών συμφερόντων.
Ακριβώς έτσι, πάνω στα αποκαΐδια των φετινών πυρκαγιών στην Ελλάδα, πριν ακόμη καλά καλά αποτιμηθούν οι διαστάσεις της μεγάλης κλίμακας φυσικής αυτής καταστροφής, εξυφαίνονται τα σχέδια της επόμενης μέρας. Με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 13-8-2021, στην οποία περιλαμβάνονται τα μέτρα στήριξης για τις πυρόπληκτες περιοχές, θεσμοθετείται και ο “ανάδοχος αναδάσωσης”. Ως “ανάδοχοι αναδάσωσης” μπορούν να ορίζονται νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, ανεξαρτήτως αν έχουν κερδοσκοπικό ή μη χαρακτήρα, σύμφωνα με το σχετικό ΦΕΚ, προκειμένου να εκπονούν τεχνικές μελέτες αναδάσωσης και να υλοποιούν και να χρηματοδοτούν τα αντίστοιχα έργα. Ουσιαστικά το κράτος εκχωρεί εδώ τη βασική του αρμοδιότητα, που είναι η διαχείριση και προστασία των δασών, σε ιδιώτες, προσφέροντάς τους τη νομιμοποίηση για επενδύσεις, με τα κίνητρα, εξάλλου, που προσφέρουν η ΕΕ και το ταμείο ανάκαμψης. [1]
Η ελληνική περίπτωση επιβεβαιώνει το μοντέλο του “καπιταλισμού της καταστροφής” που προτείνει η Ναόμι Κλάιν. Είναι ενδιαφέρον μάλιστα, ότι στη σχετική της ιστοσελίδα, περιλαμβάνει τις πυρκαγιές του 2007 στην Πελοπόννησο ανάμεσα στις περιπτώσεις όπου μια φυσική καταστροφή μπορεί να επιφέρει συνέπειες καπιταλισμού της καταστροφής, κάτι που σημαίνει το άμεσο άνοιγμα προς τις ιδιωτικές επενδύσεις στη θέση της κρατικής πρόνοιας και στήριξης. [2]
Εξάλλου, το θεωρητικό σχήμα του νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού που προϋποθέτει όχι μόνο συρρίκνωση του κράτους, αλλά και το κράτος σε ρόλο “μεσολαβητή” των συμφερόντων της αγοράς, έχει περιγραφεί εκτενώς από τον David Harvey, ο οποίος βλέπει από τη δεκαετία του ’70 να δημιουργούνται οι συνθήκες προς μια τέτοια κατεύθυνση σε παγκόσμιο επίπεδο.[3] Αυτό σημαίνει ότι, ναι μεν, οι κρίσεις προσφέρουν το πιο πειστικό άλλοθι, ώστε, στρατηγικές τέτοιου τύπου – όπου το κράτος υποχωρεί προς όφελος των επενδυτών–, να προβάλλονται ως αναγκαστικές λύσεις, ακριβώς όπως δείχνει η Ναόμι Κλάιν, αλλά, παράλληλα, αθόρυβα και μέσω της συναίνεσης η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού διαχέεται ως ηγεμονία, δηλαδή ένας κυρίαρχος και ασυνείδητος μηχανισμός πρόσληψης της κοινωνικής πραγματικότητας.
Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά, θα ξεχωρίσει κομμάτια ενός μωσαϊκού συμβολικών και πρακτικών διευθετήσεων δήθεν κοινωνικού χαρακτήρα που έχουν συγκαλυμμένο νεοφιλελεύθερο πυρήνα και σχετίζονται άμεσα με την έκρηξη του λόγου (discourse) περί “κλιματικής κρίσης”, στον οποίο εντάσσονται οι φυσικές καταστροφές, πυρκαγιές κ.α. Έτσι, οι ρητορικές της “πράσινης ανάπτυξης”, της “πράσινης οικονομίας” ή της βιωσιμότητας, αποτελούν ιδεολογικές μεταμφιέσεις νέων αναπτυξιακών μοντέλων, που εκμεταλλεύονται τις τοπικές πλουτοπαραγωγικές πηγές και ιδιοποιούνται πόρους στους οποίους κατά το προηγούμενο διάστημα ήταν δύσκολη η πρόσβαση.
Στην κερδοφορία της πράσινης επιχειρηματικότητας και δήθεν “καινοτομίας”, βρίσκουμε τα σπέρματα μιας προαναγγελθείσας καταστροφής. Πράγματι, αυτό πρέπει νομοτελειακά να περιμένουμε, όταν, για παράδειγμα, στοχοποιούνται οι παραδοσιακές αγροτοκτηνοτροφικές χρήσεις γης, και τα ισχυρά lobby εταιρειών ενθαρρύνουν “εναλλακτικά πρωτεϊνικά προϊόντα” (π.χ. plant/ lab-based meat, δηλαδή εργαστηριακά κατασκευασμένο κρέας). [4] Ή, όταν πλήττεται με νόμιμους, πλην όμως ύπουλους και αιφνιδιαστικούς τρόπους, η ντόπια παραγωγή (ελαιόλαδο, μέλι, πρόβειο γάλα, σταφύλια κ.λπ.), όπως στην περίπτωση της επιβολής από την ΕΕ του διατροφικού δείκτη υγιεινής κατανάλωσης nutri-score, που διαστρέφει και υποβαθμίζει την πραγματική αξία αυτών των προϊόντων. [5]
Παράλληλα, ο χώρος για την πράσινη επιχειρηματικότητα, γίνεται πιο πρόσφορος, δηλαδή ανεμπόδιστος, με τη διεύρυνση των ορίων της πολιτικής πίεσης που ασκούν τα εταιρικά συμφέροντα στον κρατικό μηχανισμό λήψης αποφάσεων. Υπό την επίδραση του ΟΟΣΑ και άλλων φορέων βρίσκεται στα σκαριά η θεσμοθέτηση του lobbying και στην Ελλάδα, με σχετικό νομοσχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση το προηγούμενο διάστημα, και δεν είναι, έτσι, δύσκολο να σκεφτούμε, ότι στον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα το διακύβευμα της δήθεν “πράσινης ανάπτυξης” θα γίνει ο κυρίαρχος μοχλός πίεσης.
Ιδεολογικά, λοιπόν, η μεγαλύτερη φυσικοποίηση που επιτυγχάνει ο νεοφιλελευθερισμός είναι να θεωρούνται τα πάντα υπό το πρίσμα της αγοράς, άρα ακόμη και η οικολογική διαχείριση και βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να είναι πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα επιχειρηματικότητα. Η κλιματική/οικολογική κρίση σε αυτή την περίπτωση αποτελεί χρυσοφόρο ευκαιρία για επενδύσεις: το επιχειρηματικό κεφάλαιο εφορμά σε δημόσιους πόρους και τους ιδιοποιείται, ενώ αυτοανακηρύσσεται, παράλληλα, συγκαλυμμένα ως προασπιστής του συλλογικού αγαθού και νομιμοποιημένος εκπρόσωπος του δημοσίου συμφέροντος.
* Εθνολόγος- Κοιν. Ανθρωπολόγος, δρ
Σημειώσεις
[1] «Νέα δασική στρατηγική της ΕΕ έως το 2030. Δάσος – αρένα επιχειρηματικών συμφερόντων», Κώστας Παπαδάκης.
[2] https://tsd.naomiklein.org/shock-doctrine/resources/disaster-capitalism-in-action/tags/wildfires.html
[3] βλ. μεταξύ άλλων έργων του μαρξιστή θεωρητικού, το: David Harvey, A brief history of neoliberalism, Oxford University Press, 2005.
[4] «Πώς να βγάλετε λεφτά σώζοντας τον πλανήτη. Τα «πράσινα» ομόλογα και οι μετοχές – Οι επενδύσεις στην υγεία, στις κοινότητες, στην ενέργεια, στη γη και στο νερό», Τάσος Μαντικίδης.
[5] «Το Νutri-score και ο… πόλεμος των τροφίμων στην Ευρώπη. Πώς πολυεθνικές βγάζοντας εκτός ανταγωνισμού τη μεσογειακή διατροφή επιχειρούν την εκτόπιση από τα ράφια των παραδοσιακών ελληνικών προϊόντων», Κολάτος Γιάννης, 21/08/2021.
[2] https://tsd.naomiklein.org/shock-doctrine/resources/disaster-capitalism-in-action/tags/wildfires.html
[3] βλ. μεταξύ άλλων έργων του μαρξιστή θεωρητικού, το: David Harvey, A brief history of neoliberalism, Oxford University Press, 2005.
[4] «Πώς να βγάλετε λεφτά σώζοντας τον πλανήτη. Τα «πράσινα» ομόλογα και οι μετοχές – Οι επενδύσεις στην υγεία, στις κοινότητες, στην ενέργεια, στη γη και στο νερό», Τάσος Μαντικίδης.
[5] «Το Νutri-score και ο… πόλεμος των τροφίμων στην Ευρώπη. Πώς πολυεθνικές βγάζοντας εκτός ανταγωνισμού τη μεσογειακή διατροφή επιχειρούν την εκτόπιση από τα ράφια των παραδοσιακών ελληνικών προϊόντων», Κολάτος Γιάννης, 21/08/2021.
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου