Εάν τα «εργαλεία» που ανακοίνωσε η ΕΚΤ για τη διατήρηση των επιτοκίων σε βιώσιμα επίπεδα δεν είναι παρά μνημόνια, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως οι πρώτες υποψήφιες χώρες θα είναι η Ελλάδα και η Ιταλία – η χώρα μας, επειδή η κυβέρνηση της στήριξε την άνοδο του ρυθμού ανάπτυξης με ελλείμματα άνω των 30 δις € και με χρέη, σαν να μην έμαθε απολύτως τίποτα από τη χρεοκοπία της. Την ίδια στιγμή δε, το εμπορικό μας έλλειμμα έχει εκτοξευθεί στα ύψη, όπως πριν το 2009 – ενώ η εξομάλυνσή του που αναμένεται μέσω της αύξησης των τουριστικών εσόδων, θα είναι «μία τρύπα στο νερό». Η αιτία είναι το ότι, το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των τουριστικών εσόδων θα είναι ζημιογόνο – κάτι που θα φανεί στα τέλη της σεζόν, τον Οκτώβρη, όπου προβλέπουμε ότι δεκάδες τουριστικές επιχειρήσεις δεν θα είναι σε θέση να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Ενδεχομένως ούτε τα δάνεια τους, λόγω της ανόδου των επιτοκίων, ανάλογης με τον «πληθωρισμό» – οπότε η κρίση θα μεταδοθεί αυτόματα στις τράπεζες, τα κεφάλαια των οποίων είναι αέρας. Θα αντιμετωπίσουν επίσης αδιέξοδα πολλά νοικοκυριά που δεν έχουν καταλάβει ακόμη την πτώση της αγοραστικής αξίας των μισθών και των συντάξεων τους – την οποία στα βασικά αγαθά υπολογίζουμε άνω του 20%. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον πως δεν θα συμβεί κάποια μεγάλη χρεοκοπία όπως, για παράδειγμα, της Σκλαβενίτης – η οποία θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου.

Του Βασίλη Βιλιάρδου

Ανάλυση

Είναι σίγουρο πως η ΕΕ ευρίσκεται σε αδιέξοδο, αφού όμως η ίδια πυροβόλησε τα πόδια της – αρχικά με το λανθασμένο τρόπο της ενεργειακής μετάβασης και στη συνέχεια με τις κυρώσεις και με το εμπάργκο εναντίον της Ρωσίας (ανάλυση). Ειδικά όσον αφορά το εμπάργκο, όταν ένας πελάτης πληροφορεί τον προμηθευτή του πως θα τον αλλάξει μέσα σε ένα χρονικό διάστημα, όπως η ΕΕ τη Ρωσία, είναι αναμενόμενο πως ο προμηθευτής θα αναζητήσει νέους πελάτες και θα επιταχύνει ο ίδιος το σταμάτημα της προμήθειας του πελάτη που τον απειλεί – ενώ θα πρέπει να είναι πολύ ανόητος ο πελάτης για να μην το περιμένει.

Βέβαια, όσον αφορά την ΕΕ, δεν πρόκειται για έναν συνεκτικό και αλληλέγγυο χώρο, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες – με την έννοια πως η κάθε χώρα, όπως φάνηκε με την περίπτωση της Ελλάδας το 2010, κοιτάζει το δικό της συμφέρον. Ως εκ τούτου δεν θα μας έκανε καμία εντύπωση εάν μαθαίναμε πως ο Macron «τρίβει τα χέρια του» με τον περιορισμό των ποσοτήτων φυσικού αερίου που εξάγει η Ρωσία στη Γερμανία και στην Ιταλία – αφού για τη Γαλλία είναι εξαιρετικά θετικό γεγονός, επειδή καλύπτει τις ανάγκες της κυρίως με πυρηνική ενέργεια, ενώ έτσι θα αποκτήσει η βιομηχανία της ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, φθηνότερο ενεργειακό κόστος δηλαδή, απέναντι στις βιομηχανίες της Γερμανίας και της Ιταλίας.

Πόσο μάλλον όταν, μετά την περίεργη καταστροφή του λιμανιού LNG των ΗΠΑ (πηγή), η οποία έχει ήδη καταστήσει φθηνότερες τις τιμές του στην αμερικανική αγορά λόγω της υπερπροσφοράς και ακριβότερες στην ευρωπαϊκή, η Κίνα φαίνεται πως προσπαθεί να κλείσει την άλλη πηγή τροφοδοσίας της ΕΕ, το Κατάρ – γεγονότα που έχουν τρομοκρατήσει ήδη τη Γερμανία που, χωρίς τις απαιτούμενες ποσότητες ενέργειας θα βυθιστεί σε μία ύφεση, σε έναν στασιμοπληθωρισμό για την ακρίβεια, άνευ προηγουμένου.

Από την άλλη πλευρά, η μεγάλη άνοδος των βασικών επιτοκίων εκ μέρους της Fed, αποτελεί ένα ακόμη πρόβλημα της ΕΕ και ειδικά της Ευρωζώνης – αφού έτσι έχει δρομολογηθεί μία ακόμη ανατίμηση του δολαρίου απέναντι στο ευρώ, η οποία καθιστά αυτόματα ακριβότερη την εισαγόμενη ενέργεια. Για να μπορέσει δε να την αντιμετωπίσει η ΕΚΤ, θα πρέπει να αυξήσει και αυτή τα βασικά της επιτόκια – κάτι που όμως θα προκαλούσε ακόμη μεγαλύτερες υφεσιακές πιέσεις στην ΕΕ, ενώ θα αύξανε τα επιτόκια δανεισμού των χωρών της Ευρωζώνης.

Το ενδεχόμενο αυτό θα ήταν μεγάλη πρόκληση για τις υπερχρεωμένες χώρες – όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Με δεδομένο όμως το ότι, ο μέσος χρόνος ωρίμανσης του ελληνικού χρέους είναι περίπου 19 έτη, ενώ του ιταλικού μόλις 5, μία άνοδος των επιτοκίων εκ μέρους της ΕΚΤ, αντίστοιχη με αυτήν της Fed, θα ήταν μάλλον θανατηφόρα για την Ιταλία – πολύ περισσότερο σε συνδυασμό με τα ενεργειακά προβλήματα που αντιμετωπίζει.

Η έκτακτη «συνεδρίαση κρίσης» της ΕΚΤ

Συνεχίζοντας, λίγες ημέρες πριν, η ΕΚΤ είχε αποφασίσει ότι, για να μπορέσει να καταπολεμήσει τον «πληθωρισμό» (τοποθετήσαμε τη λέξη σε εισαγωγικά επειδή δεν πρόκειται στην ουσία για πληθωρισμό, αλλά για μία άνοδο των τιμών από την πλευρά της προσφοράς), θα σταματήσει την παροχή ρευστότητας και την αγορά κρατικών ομολόγων, αυξάνοντας παράλληλα τα επιτόκια – κάτι που είχαμε θεωρήσει από την αρχή μεγάλο λάθος.

Λάθος, επειδή δεν υπάρχει κίνδυνος πληθωρισμού με την κλασσική του έννοια στην ΕΕ – αφού δεν έχει ξεκινήσει κανένα σπιράλ «μισθών τιμών» (ανάλυση), το οποίο θα αιτιολογούσε μία άνοδο των επιτοκίων. Για παράδειγμα, το μεγαλύτερο γερμανικό συνδικάτο, η IG Metal, μόλις απαίτησε μία αύξηση μισθών για ολόκληρη τη βιομηχανία μετάλλων της χώρας, ύψους 7% για δύο χρόνια – κάτι που αντιστοιχεί σε μία συμφωνία της τάξης του 3% ετήσια.

Από την άλλη πλευρά η ΕΚΤ, για να μπορεί να αξιολογεί τον κίνδυνο ενός σπιράλ «τιμών-μισθών-τιμών», έχει εξελίξει ένα εμπειρικό εργαλείο – όπου, κατά τη διάρκεια μίας εκδήλωσης της BIS, ο P. Lane, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ, παρουσίασε την τελευταία μελέτη ενός «μελλοντικού ανιχνευτή μισθών» της ζώνης του ευρώ (πηγή).

Εν προκειμένω, όπως διαπιστώνεται από το γράφημα της μελέτης, δεν αναμένεται σημαντική αύξηση των μισθών το 2022, ούτε το 2023 – αφού ο «ιχνηλάτης», η κίτρινη γραμμή, ευρίσκεται στο 2% για το 2023, με τις μέσες αυξήσεις μισθών που έχουν ήδη συμφωνηθεί μόλις στο 2,3%. Με δεδομένο δε τον πληθωριστικό στόχο της ΕΚΤ σταθερά στο 2%, το παραπάνω ποσοστό είναι συνεπές – οπότε, η αύξηση των επιτοκίων, παρά το ότι είναι σαφές πως η άνοδος των τιμών δεν οφείλεται στο εν λόγω πληθωριστικό σπιράλ, είναι μεγάλο λάθος. Ένα λάθος που θα βυθίσει την ευρωπαϊκή οικονομία στην ύφεση – ενώ μοιάζει με το να αυτοκτονεί κανείς, υπό το φόβο του θανάτου.

Κάτι ανάλογο είχε συμβεί πάντως το 2011, όπου η ΕΚΤ αύξησε τα βασικά επιτόκια δύο φορές κατά 0,25% (γράφημα), λόγω των υποτιθέμενων πληθωριστικών κινδύνων – ενώ στη συνέχεια αναγκάσθηκε να τα μειώσει ξανά πολύ γρήγορα, επειδή είχε κάνει λάθος, κάτι που θα ξανασυμβεί (το ίδιο συνέβη στις ΗΠΑ το 2018). Ακόμη χειρότερα, η Ευρωζώνη θα είχε διαλυθεί, εάν ο τότε διοικητής της, ο Μ. Draghi, δεν είχε δηλώσει πως θα κάνει ότι χρειαστεί για να στηρίξει το ευρώ – στο βωμό του οποίου θυσιάσθηκε προηγουμένως η Ελλάδα, με την ανοχή της ανίκανης κυβέρνησης της.

Εύλογα λοιπόν η ΕΚΤ την Τετάρτη συγκάλεσε έκτακτα το ΔΣ της, σε μία «συνεδρίαση κρίσης» – για να συζητηθεί η κατάσταση στις αγορές κρατικών ομολόγων που είχαν εκτροχιασθεί, εξαιτίας της εσφαλμένης νομισματικής πολιτικής που είχε ανακοινώσει, όπως αναφέραμε. Ειδικότερα, τα επιτόκια δανεισμού της Ελλάδας είχαν υπερβεί το 4,7% και της Ιταλίας το 4,17% – ενώ τα spread, η διαφορά δηλαδή των άλλων χωρών με τα γερμανικά επιτόκια, είχε αυξηθεί σημαντικά.

Στο δελτίο τύπου της τώρα η ΕΚΤ, αναφέρει πως επιθυμεί να ενεργήσει με τέτοιον ευέλικτο τρόπο, έτσι ώστε να διασφαλίσει πως οι ευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές αγορές δεν θα «κατακερματισθούν» – γεγονός που σημαίνει ότι έχει στόχο να αποτρέψει την περαιτέρω διεύρυνση των spread. Εν τούτοις, είναι μεν σωστός ο στόχος, αλλά σίγουρα εντελώς ακατάλληλη η προσέγγιση – αφού θα μπορούσε από την αρχή να αποτρέψει τα spread, ανακοινώνοντας πως δεν θα το επιτρέπει πια στα πλαίσια της ΟΝΕ.

Κάτι τέτοιο ασφαλώς είναι σε θέση να το επιτύχει, ενώ θα ήταν απολύτως συνεπές με τις δικαιοδοσίες της – επειδή η ίδια η ΕΚΤ υποστηρίζει πως οι αγορές λειτουργούν κερδοσκοπικά, με αποτέλεσμα να «παράγουν» λάθος τιμές. Με μία απλή δήλωση προθέσεων λοιπόν, θα χρειαζόταν να παρέμβει ελάχιστα – αφού οι αγορές θα το πίστευαν, γνωρίζοντας πως έχει επιδείξει πειστικά την προθυμία της να κάνει «ότι χρειαστεί» πολλές φορές.

Βέβαια, θα χρειαζόταν μία κατηγορηματική πολιτική υποστήριξη για μία τέτοια πορεία – κάτι που δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα. Αντίθετα, η ανακοίνωση της αύξησης των επιτοκίων σε μία τόσο κρίσιμη χρονική στιγμή, σημαίνει πως η ΕΚΤ δεν έχει πολιτική υποστήριξη για την ως άνω πορεία – αλλά υποκύπτει στις πολιτικές πιέσεις που της ασκούνται από τη Γερμανία, για μία ακόμη φορά.

Τα ειδικά εργαλεία για τις υπερχρεωμένες χώρες

Περαιτέρω το «ειδικό εργαλείο» που ανακοίνωσε προς συζήτηση η ΕΚΤ για τις υπερχρεωμένες χώρες, η σύνδεση δηλαδή της παρέμβασης στα μακροπρόθεσμα επιτόκια με προϋποθέσεις (conditionality), για τις χώρες με υψηλά επιτόκια οπότε με μεγάλα χρέη, προβλεπόταν ήδη στο παρελθόν (2012) – με το πρόγραμμα ΟΜΤ.

Με το πρόγραμμα αυτό, η ΕΚΤ μπορούσε να αγοράζει κρατικά ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά, λήξης από 1 έως 3 έτη – υπό την προϋπόθεση όμως πως οι χώρες έκδοσης των ομολόγων θα χρηματοδοτούνταν από τον ESM και θα συμφωνούσαν με την επιβολή μέτρων (δηλαδή μνημονίων). Τελικά καμία χώρα δεν ήταν πρόθυμη να το χρησιμοποιήσει – έχοντας μάθει από τις εμπειρίες της Ελλάδας με τα μνημόνια.

Επομένως, το να εξετάζεται ξανά σήμερα το συγκεκριμένο πρόγραμμα, είναι μεγάλο λάθος – αφού θα αποτελούσε μία επανάληψη της αποτυχημένης πολιτικής του 2011/2012, με την οποία δήθεν θα καταπολεμούταν η κρίση του ευρώ. Μία κρίση που ελλοχεύει έκτοτε και δεν καταπολεμήθηκε ποτέ – όπως άλλωστε ούτε η χρηματοπιστωτική του 2008 που απλά μεταφέρθηκε στο μέλλον επαυξημένη.

Από την άλλη πλευρά, με αναμφισβήτητη τη σχέση μεταξύ των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών και των κρατικών ελλειμμάτων, μία πραγματική «πολιτική κρίσης» εκ μέρους της ΕΚΤ δεν θα έπρεπε να ελέγχει μόνο τις χώρες με υψηλά επιτόκια, οπότε με ελλείμματα – αλλά, επίσης, αυτές με χαμηλά επιτόκια, με πλεονάσματα.

Εύλογα, αφού τα πλεονάσματα του ενός είναι ελλείμματα του άλλου – ενώ η Γερμανία, η Ολλανδία και η Αυστρία έχουν χαμηλά επιτόκια στα κρατικά τους ομόλογα, επειδή με τα πλεονάσματα των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών τους που δεν επιτρέπονται από το Μάαστριχτ, έχουν ξεφύγει από την πιεστική ανάγκη της τόνωσης των οικονομιών τους με δημόσιες δαπάνες, οπότε με ελλείματα των προϋπολογισμών τους.

Κάτι τέτοιο όμως θα σήμαινε πως η ΕΚΤ θα έπρεπε να αναλάβει τα καθήκοντα της Κομισιόν – αφού η Κομισιόν, με την ανίκανη Γερμανίδα πρόεδρο της, έχει αποτύχει χρόνια τώρα να λειτουργήσει σωστά, με αποτέλεσμα να μην έχει μέλλον η Ευρωζώνη, η οποία βιώνει τον αργό και βασανιστικό θάνατο της.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, εάν τα «εργαλεία» που ανακοίνωσε η ΕΚΤ για τη διατήρηση των επιτοκίων σε βιώσιμα επίπεδα δεν είναι παρά μνημόνια, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως η πρώτες υποψήφιες χώρες θα είναι η Ελλάδα και η Ιταλία – η χώρα μας, επειδή η κυβέρνηση της στήριξε την άνοδο του ρυθμού ανάπτυξης με ελλείμματα άνω των 30 δις € και με χρέη, σαν να μην έμαθε απολύτως τίποτα από τη χρεοκοπία της.

Την ίδια στιγμή δε, το εμπορικό μας έλλειμμα έχει εκτοξευθεί στα ύψη, όπως πριν το 2009 – ενώ η εξομάλυνσή του που αναμένεται μέσω της αύξησης των τουριστικών εσόδων, θα είναι «μία τρύπα στο νερό». Η αιτία είναι το ότι, το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των τουριστικών εσόδων θα είναι ζημιογόνο – κάτι που θα φανεί στα τέλη της σεζόν, τον Οκτώβρη, όπου προβλέπουμε ότι δεκάδες τουριστικές επιχειρήσεις δεν θα είναι σε θέση να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Ενδεχομένως ούτε τα δάνεια τους, λόγω της ανόδου των επιτοκίων, ανάλογης με τον «πληθωρισμό» – οπότε η κρίση θα μεταδοθεί αυτόματα στις τράπεζες.

Θα αντιμετωπίσουν επίσης αδιέξοδα πολλά νοικοκυριά που δεν έχουν καταλάβει ακόμη την πτώση της αγοραστικής αξίας των μισθών και των συντάξεων τους – την οποία στα βασικά αγαθά υπολογίζουμε άνω του 20%. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον πως δεν θα συμβεί κάποια μεγάλη χρεοκοπία – όπως για παράδειγμα της «Σκλαβενίτης» που, σύμφωνα με συζητήσεις της αγοράς, χωρίς να μπορούμε να το στοιχειοθετήσουμε, αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα.

Όποιες επιχειρήσεις πάντως έχουν μεγάλα χρέη και δάνεια με κυμαινόμενα επιτόκια, θα έλθουν αντιμέτωπες με σημαντικές προκλήσεις – δυστυχώς. Επομένως και η Ελλάδα, αν και η Ιταλία είναι σε πολύ χειρότερη θέση – με το ελαφρυντικό όμως το ότι είναι, σε αντίθεση με εμάς, πολύ μεγάλη για να χρεοκοπήσει («too big to fail»).