Οκτώ σχόλια για το δημοψήφισμα του 2015, τη συνθηκολόγηση και τις συνέπειές της


Η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 διέψευσε τις ελπίδες κοινωνικού μετασχηματισμού και αποκάλυψε τα δομικά όρια της δημοκρατίας εντός Ε.Ε.

Του Μιχάλη Παναγιωτάκη

…Αν η Αριστερά βρισκόταν στην κυβέρνηση, όχι για να εφαρμόσει το δικό της πρόγραμμα, αλλά απλώς για να διαχειριστεί την οικονομική κρίση, πιθανότατα …. Θα έβγαινε από αυτή την εμπειρία βαθιά απαξιωμένη και θα απομακρυνόταν για άλλη μια φορά από την εξουσία για μια ολόκληρη γενιά.
Ζαν Πιερ Σεβενμάν, Το Παλιό, η κρίση, το Νέο, 1974

1. Δέκα χρόνια μετά, η ήττα έχει πάρει μορφή
Δέκα χρόνια μετά το δημοψήφισμα του 2015, μετά τη συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ στον εκβιασμό της τρόικα και των Ευρωπαίων εταίρων μας, η Ελλάδα βρίσκεται υπό την ηγεμονία ενός καθεστώτος που έχει τρώσει περαιτέρω το παραπαίον κράτος δικαίου, ενώ ανταμείβει την στήριξη στην εξουσία του μοιράζοντας υπερκέρδη, μειώσεις φόρων, επιδοτήσεις και δημόσια περιουσία σε ημετέρους. Η πέραν της ΝΔ ακροδεξιά έφτασε στις δεύτερες εκλογές του 2023 το 14% και δημοσκοπικά είναι αυτή τη στιγμή κοντά στο 20%.

Αυτή η εξέλιξη, πάνω στα αποκαΐδια της καταστροφής της λιτότητας, οδηγείται από -και έχει οδηγήσει στην- εξαφάνιση των κοινωνικών προσδοκιών, εν μέσω συλλογικής απελπισίας και ακηδίας. Έχει επέλθει κοινωνική και ταξική συνθηκολόγηση. Δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς τον πειρασμό να σκεφτεί πως η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015, έστρωσε τον δρόμο στη συνθηκολόγηση αυτή. Η πορεία όμως αυτή δεν ήταν ευθύγραμμη.

2. «Προδότες και μηδίσαντες»
«…η στάση του κ. Τσίπρα εκπορευόταν από την εκ προοιμίου παράδοση της υπόθεσης της Ελλάδας…πριν… όλοι εμείς, που υπηρετήσαμε τη λαϊκή εντολή, υποψιαστούμε ότι υπήρχε τέτοια προδοσία»
Ζωή Κωνσταντοπούλου, συνέντευξη στον Μωυσή Λίτση, Φεβρουάριος 2016

Μια εύκολη ανάλυση αποδίδει την οπισθοχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στην τρόικα μετά το δημοψήφισμα, σε κάποιου είδους μεταφυσική «προδοτών» και «πολιτικάντηδων». Η «ανάλυση» αυτή είναι εύκολη γιατί καταφέρνει να μην εξηγεί τίποτα και να αφήνει ανοιχτό το δρόμο στους καταγγέλλοντες να συνεχίζουν να πολιτεύονται σαν να μην σημαίνει όλη αυτή η διαδρομή κάτι, σαν να μην οφείλει να επηρεάζει η εξέλιξη αυτή τον τρόπο με τον οποίο κατανοείται η νέα πραγματικότητα. Επιτρέπει την ράθυμη κοέλια λογική «άμα το κίνημα επιθυμεί κάτι πάρα πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί να το πραγματοποιήσει».

Όμως η διάψευση μιας πορείας ετών, όταν ήρθε, δεν αφορούσε μόνο τον ΣΥΡΙΖΑ και τις πολιτικές παραδόσεις που τότε συσπείρωνε, αλλά όλη την αντίληψη που συνομολογεί μια ευρύτατη αριστερά με την πολιτική της δράση και τις κατευθύνσεις της. Γιατί σηματοδοτούσε πως το πολιτικό τοπίο μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα είχε αλλάξει. Κανένας δεν είχε κάποιο πραγματικό εναλλακτικό σχέδιο για την Ελλάδα.

Άλλωστε ήδη αυτά που ζητούσε ο ΣΥΡΙΖΑ προεκλογικά με το «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης», δεν ήταν παρά η αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών, και η δημιουργία ενός προγράμματος εξόδου από την κρίση χρέους με όρους που θα επέτρεπαν τη σταδιακή επαναφορά μιας δικαιότερης οικονομικής ομαλότητας, μέσα από ένα δρόμο που θα ήταν συμβατός τουλάχιστον με τις επιθυμίες των εκλογέων. Έστω στο ήδη ασφυκτικό πλαίσιο του δημοσιονομικού συμφώνου και αλλεπάλληλων νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων». Και αυτό το ελάχιστο, προκάλεσε την λυσσώδη οργή των εταίρων μας. Που δεν το λες και μπολσεβικισμό. Δεν ήμασταν και δεν είμαστε -μάλλον το καταλαβαίνουν όλοι πλέον- σε συνθήκες ομαλότητας.

Επί του προσωπικού: Fact checking

Διάγγελμα 1/7/2015

Στα πλαίσια της παραφιλολογίας των «προδοτών» είναι λάθος η εκτίμηση πως ο Τσίπρας, ή το Μαξίμου, «ήθελε να βγει το ΝΑΙ». Αν συνέβαινε αυτό δεν θα έβγαινε στην τηλεόραση την Τετάρτη 1/7/2015 να καθησυχάσει το εκλογικό σώμα πως το ΟΧΙ δεν θα σήμαινε και έξοδος από το Ευρώ και την Ε.Ε.. Ούτε θα οργάνωνε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές συγκεντρώσεις της πρόσφατης ιστορίας υπέρ του ΟΧΙ την Παρασκευή 3/7.

Οι μετρήσεις που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ και παρακολουθούσε καθημερινά, έδειχνε πως ενώ την Κυριακή, την επομένη της προκήρυξης το ΟΧΙ είχε ξεκινήσει από ψηλά (περί το 60%) την Τρίτη έπεφτε προς το 53%. Υπήρξε λοιπόν η ανησυχία πως αν η προπαγάνδα των καναλιών και η τρομοκράτηση περνούσαν, θα μπορούσε να χαθεί το δημοψήφισμα, ήττα η οποία αντιμετωπιζόταν στον ΣΥΡΙΖΑ σαν εξαναγκασμό σε παραίτηση της κυβέρνησης. Εξ ου και η κινητοποίηση του Μαξίμου. Είμαι σε θέση να γνωρίζω από πρώτο χέρι πως την Παρασκευή το βράδυ, ανεπίσημα, αλλά από επίσημα χείλη τα οποία προφανώς ενημέρωναν και το Μαξίμου, η εκτίμηση ήταν για 58% υπέρ του ΟΧΙ.

Αυτά λοιπόν τα περί ξαφνιάσματος στο Μαξίμου και τα άλλα που υποστηρίζει ο Γιάνης Βαρουφάκης μου μοιάζουν εξωπραγματικά γιατί οι προσωπικές μου εικόνες από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ την Κυριακή του δημοψηφίσματος δεν είναι αυτές. Το κλίμα ήταν μεν ανήσυχο για το τι θα ακολουθούσε την επόμενη ημέρα – δικαίως όπως αποδείχθηκε -αλλά εορταστικό. Υπήρχαν -είναι γνωστό- άνθρωποι μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ που είχαν επιχειρήσει να εμποδίσουν το δημοψήφισμα, αλλά δεν ήταν παρά μικρή μειονότητα.

3. #this_is_a_coup
Οι εκλογές δεν αλλάζουν τίποτα. Υπάρχουν κανόνες

Σήμερα, όλες και όλοι μαζί, γράψαμε μια λαμπρή σελίδα στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Αποδείξαμε ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες η δημοκρατία δεν εκβιάζεται και αποτελεί κυρίαρχη αξία και επιλογή διεξόδου.
Αλέξης Τσίπρας, διάγγελμα, 6 Ιουλίου 2015

Αυτό που εμπέδωσε το καλοκαίρι του 2015, πέραν βεβαίως από το ότι η δημοκρατία τελικά εκβιάζεται, είναι πως δεν υπάρχει θεσμικός δρόμος μέσα στην σημερινή Ε.Ε. όχι για τον σοσιαλισμό, αλλά ούτε καν για τη σοσιαλδημοκρατία. Ενώ όλη η παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική κάνει εξαιρετικά δύσκολη -ιδίως για χώρες του μεγέθους της Ελλάδας- την αποσύζευξη από τους εκβιασμούς των αγορών – πλέον συνδεδεμένων με στρατιωτικά συμπλέγματα -ακόμα και εκτός Ε.Ε..

Η ιδέα «κερδίζουμε εκλογές και εφαρμόζουμε το πρόγραμμά μας» είναι τελείως πλέον εκτός πραγματικότητας, αν ήταν ποτέ πραγματικότητα (όπως έδειξε η εμπειρία της πρώτης θητείας του Μιτεράν). Το δίδαγμα του 2015, αυτό που πραγματικά έκανε την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ συνταρακτική για τόσο κόσμο, ιδίως για τα μέλη του και τον κόσμο της αριστεράς, είναι η συνειδητοποίηση πως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει πνεύσει τα λοίσθια, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Εκείνη τη στιγμή όλοι, από τον Γιούργκεν Χάμπερμας μέχρι τον Ντομινίκ Στρος Καν (!), (όπως υπενθυμίζει σε μια εξαιρετική ανάλυσή του ο Γεράσιμος Μοσχονάς), διέβλεπαν την ανεπανόρθωτη βλάβη στη δημοκρατική υπόσταση της Ευρώπης.  

Για την αριστερά, η στρατηγική του «δημοκρατικού δρόμου» κατέρρεε και θα έπρεπε ή να την ξανασκεφτούμε εκ του μηδενός από την αρχή, ή να περάσουμε στο αντάρτικο, ή να παραιτηθούμε και να προσαρμοστούμε στο “there is no alternative”. Ήταν κάτι που δεν προέκυψε το 2015 (η Ε.Ε. είχε πρακτικά ακυρώσει 2-3 δημοψηφίσματα σε ευρωπαϊκές χώρες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα προηγούμενα χρόνια), αλλά το είδε εκείνη τη στιγμή όλος ο κόσμος και το ένοιωσαν επώδυνα, όσοι είχαν ξεσηκωθεί απέναντι στα κοινωνιοκτόνα μνημόνια: καμία πολιτική τακτική, όσο επιτυχημένη εκλογικά και να ήταν δεν θα μπορούσε να αποκαθηλώσει την ιερότητα της μόνιμης λιτότητας. Διαπραγματευτική διέξοδος από αυτό το πλαίσιο – αν αφήσουμε στην άκρη τα μαγικά διαπραγματευτικά κόλπα, που τελείωσαν νομίζω με τον Κορρέα το 2007 – αποδείχθηκε ανέφικτη.

4. Η ελπίδα έρχεται;
Δηλώνουν λοιπόν έτοιμοι να διαπραγματευτούν με τη νέα ελληνική κυβέρνηση. Και αν δείτε τις επίσημες δηλώσεις τους, ήδη διαπραγματεύονται. Σε μας απευθύνονται πλέον όλοι. Ακόμα κι εκείνοι που εμφανίζονται άκαμπτοι, σηκώνουν σήμερα ψηλά τον πήχη, για να κερδίσουν αύριο περισσότερα. Αλλά έχουνε πια οι φύλακες την γνώση. Και ο νοών νοήτω.
Αλέξης Τσίπρας, Ρόδος, 15/1/2015

Η περίοδος 2002-2015, ορμητικά μετά το 2010, εμφάνισε ένα νέο κύκλο ριζοσπαστικοποίησης στρωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας, κυρίως της νεολαίας. Αντιπολεμικά-Γένοβα-Άρθρο 16-Δεκέμβρης του ‘08-Πλατείες οδήγησαν στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο στον ΣΥΡΙΖΑ- που ήταν η μόνη οργάνωση με στοιχειώδη εμβέλεια που έδειξε τη διάθεση να αναλάβει την ευθύνη και την οργάνωση του αντιμνημονιακού μετώπου, τη στιγμή του ζόφου. Ενδεικτικό του κλίματος ήταν πως το 80% των νέων που ψήφισαν, ψήφισαν ΟΧΙ στο δημοψήφισμα. Το κίνημα αυτό, η διάθεση και η πίστη για τον πολιτικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της χώρας έσβησε όπως η λάβα που φτάνει στη θάλασσα, τον Ιούλιο του 2015.

Ο λαϊκός παράγοντας την περίοδο 2010-2012 κινητοποιήθηκε μέσα από πολλές μεγάλες διαδηλώσεις που κατέστειλαν βιαιότατα οι μνημονιακές κυβερνήσεις  – μια αγωνιστική διάθεση που έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ αρχικά στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης και μετά στην κυβέρνηση, μετατρεπόμενη σε αγωνιστική ανάθεση, βεβιασμένα, σαν να περίμενε ο κόσμος να ξεφορτώσει την υποχρέωση της διαμαρτυρίας σε έναν πολιτικό φορέα και να πάει σπίτι του. Δεν εισέρρευσε κόσμος στον ΣΥΡΙΖΑ ενεργητικά όμως, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε ποτέ πραγματικά μαζικό κόμμα (και δεν απέκτησε ποτέ τις δομές για να γίνει), η εκλογική επίδοση του ΣΥΡΙΖΑ δεν ξεπέρασε ποτέ τα 2.250.000 ψήφους που είχε πάρει τον Ιανουάριο του 2015, αριθμός ψήφων αρκετά μικρότερος από εκείνον που είχε πάρει η Νέα Δημοκρατία στην συντριπτική της ήττα τον Οκτώβριο του 2009 από το ΠΑΣΟΚ. Ο κόσμος (όλο και λιγότερος) ψήφιζε αλλά δεν συμμετείχε. Για ένα κόμμα της αριστεράς, και μάλιστα μέχρι τρία χρόνια πριν, ένα μικρό κόμμα της αριστεράς, αυτό ήταν πρόβλημα.

Παρότι το δημοψήφισμα έγινε με όρους πρωτοφανούς κοινωνικής πόλωσης, σε ένα κλίμα μιντιακού και οικονομικού εκφοβισμού και υπό συνθήκες έκτακτης ανάγκης, δεν κατάφερε να κινητοποιήσει περισσότερο κόσμο ώστε να αυξήσει την συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία. Οι ψήφοι στο ΟΧΙ ήταν 3.558.864, πολύ περισσότεροι από τους ψήφους του ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη, αλλά και πάλι όχι πρωτοφανείς. Στις εκλογές του 2004, η Νέα Δημοκρατία είχε πάρει τον ίδιο περίπου αριθμό ψήφων όταν εξελέγη κυβέρνηση. Η συμμετοχή στο δημοψήφισμα ήταν λίγο μικρότερη από τη συμμετοχή στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, και πάντως αρκετά μικρότερη από τη συμμετοχή στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2012

5. Η ελπίδα φεύγει…

Για πρώτη φορά επίσης, άρχισε η Ευρώπη να συνηθίζει στην ιδέα ότι μπορούν να υπάρξουν εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου, κυβερνήσεις που πάνε κόντρα στο νεοφιλελεύθερο δογματισμό, ο οποίος κυριαρχεί τα τελευταία χρό

Δεν είναι μου ήταν ποτέ σαφές ποιο ήταν το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ για να αντιμετωπίσει την πίεση της τρόικα. Υπάρχουν και κυκλοφορούν αντιφατικές εκδοχές. Μπορώ όμως πω με βεβαιότητα πως ελάχιστα από τα απλά μέλη του ΣΥΡΙΖΑ ήταν προετοιμασμένα για μια τέτοια συνθηκολόγηση, και πριν και μετά το δημοψήφισμα.

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ άλλωστε, ελάχιστο ενδιαφέρον έδειξε στο να ενημερώνει τη βάση της για τα σχέδια και τους στόχους της διαπραγμάτευσης (εμπόδισε δε τη συζήτηση περί της συνθηκολόγησης στην ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ), έχοντας εκλεγεί με την υπνωτική διαβεβαίωση πως «οι Ευρωπαίοι δεν θα μπορούν να μας πουν όχι αν εκλεγεί μια κυβέρνηση που θέλει να βγούμε από τα μνημόνια».

Αλλά το παιχνίδι παιζόταν σε άλλα γήπεδα και όχι στα γήπεδα των διαπραγματεύσεων. Θα μπορούσε η απειλή της χρεοκοπίας να είχε αποτέλεσμα πριν το “whatever it takes” του Draghi (ένα μήνα μετά τις εκλογές του 2012 που έχασε οριακά ο ΣΥΡΙΖΑ) και την ποσοτική χαλάρωση (τρεις μέρες πριν την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη του 2015). Θα μπορούσε να είχε παιχτεί στο γήπεδο της λαϊκής οργής προετοιμάζοντας τον κόσμο για «αίμα και δάκρυα» (όπως εισηγείτο ο Βαρουφάκης προεκλογικά από τα τέλη του 2014), προκειμένου να αντιμετωπισθεί η καταστροφή την οποία θα έφερνε ο οικονομικός πόλεμος της Ε.Ε. απέναντι στην Ελλάδα και ενδεχόμενη άμεση εμπλοκή της Ε.Ε. στην πολιτική αποσταθεροποίηση. O επαπειλούμενος οικονομικός πόλεμος από την Ε.Ε. και όχι η «επιστροφή στη δραχμή» ήταν η πραγματική απειλή μετά το δημοψήφισμα.  Είναι άλλωστε προφανές πως η Ευρωπαϊκή Ένωση (συν τοις άλλοις ο βασικός εμπορικός εταίρος αλλά και χρηματοδότης της χώρας μας) θα είχε τεράστιο κίνητρο να ναυαγήσει μια «ανυπότακτη Ελλάδα». Καμία διαπραγματευτική ντρίμπλα δεν θα το άλλαζε αυτό.

6. Χωρίς Plan B
…Η Ελλάδα, μόνη της, βρίσκεται σε πολύ ευάλωτη θέση. Αν οι Έλληνες είχαν την υποστήριξη της προοδευτικής αριστεράς και των λαϊκών δυνάμεων σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ίσως να μπορούσαν να αντισταθούν στις απαιτήσεις της Τρόικα
Νόαμ Τσόμσκι, συνέντευξη στο Jacobin, 2016

Ένα τέτοιο σχέδιο συσπείρωσης των λαϊκών τάξεων γύρω από την προοπτική ενός σκληρότερου και από τα μνημόνια κύκλου θυσιών, θα έπρεπε το αργότερο να είχε μπει μπροστά το 2012. Το 2015, με τον κόσμο της εργασίας ταλαιπωρημένο και καχύποπτο, όμως και με δεδομένο πως η αντίδραση της ΕΕ ήταν συστηματικά στιβαρότερη από τις φιλοευρωπαϊκές ψευδαισθήσεις του πρώην ΣΥΝ, τα μετριοπαθή και δειλά ακόμα ζητούμενα του προγράμματος της Θεσσαλονίκης περνούσαν από τις δυνατότητες πλαγιοκόπησης, και όχι κατά μέτωπον αντιμετώπισης του αντιπάλου:

  • Στο αν θα κατόρθωνε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να εξασφαλίσει κάποια δισ. σε δάνεια από τρίτες χώρες (οι οποίες φυσικά προς έκπληξη κανενός αποδείχθηκε πως δεν επρόκειτο να τα βάλουν με την ΕΕ και τη Γερμανία για να γλιτώσουν την Ελλάδα) και
  • στο αν θα υπήρχε έντονη και πολιτικά απειλητική κινητοποίηση για την Ελλάδα σε άλλες χώρες της Ευρώπης (το οποίο η αλήθεια είναι πως, εφικτό ή μη, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ -και της Ευρωπαϊκής αριστεράς- το υποτίμησε τελείως).
Τίποτα από τα δύο δεν συνέβη και η εξέλιξη από εκεί και πέρα ήταν προδιαγεγραμμένη στις γενικές της γραμμές. Ο ΣΥΡΙΖΑ χωρίς καλά χαρτιά στα χέρια θα οδηγείτο στο 3ο μνημόνιο, η ήττα του θα γινόταν παράδειγμα προς φρονηματισμό στην Ευρώπη, ο φρονηματισμός θα αφορούσε κάθε αριστερή πρόταση εξόδου από την κρίση και θα έκλεινε κάθε δυνατότητα αριστερής πολιτικής, αφήνοντας έτσι το πεδίο του αντισυστημισμού -απέναντι σε ένα ευρωπαϊκό και εθνικό σύστημα στην ήπειρό μας που παρέπαιε- στα χέρια της ακροδεξιάς, που αποδείχθηκε πιο ανεκτή από το κεφάλαιο αλλά και πολύ πιο καπάτσα στην διαχείριση της λαϊκής οργής καναλιζάροντάς την στην ξενοφοβία, την μισαλλοδοξία και την σκατοψυχία. Δεν ήταν η πρώτη, αλλά ήταν η κρίσιμη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση έστρωσε -συνειδητά- τον δρόμο προς την ακροδεξιά για να αποτρέψει μια -ήπια ουσιαστικά- σοσιαλδημοκρατική αναζωπύρωση.

7. Εκλογικές νίκες και κοινωνικές ήττες
Η συνθηκολόγηση του Ιουλίου του 2015 παρόλα αυτά δεν είχε άμεσα συγκλονιστικές εκλογικές επιπτώσεις: πράγματι τα αποτελέσματα της διαχείρισης του τρίτου μνημονίου, οικονομικά και μη, ήταν τέτοια που σταθεροποίησαν -σε πολύ χαμηλό επίπεδο, αλλά σταθεροποίησαν -την Ελληνική οικονομία που βυθιζόταν τα προηγούμενα χρόνια της κρίσης, ανέκοψαν την αύξηση της ανεργίας, προστάτευσαν τα ασθενέστερα στρώματα (κάτι πάνω στο οποίο καλλιεργήθηκε η οργή της «μεσαίας τάξης»), και διευθέτησε κατά έναν τρόπο, το χρέος.

Η εντυπωσιακή εκλογική αντοχή του ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο το Σεπτέμβριο του 2015 (που δύσκολα τη λες «μαζική αποδοκιμασία» της διαπραγμάτευσης του ΣΥΡΙΖΑ), αλλά και τον Ιούλιο του 2019 ιδίως στα φτωχότερα λαϊκά στρώματα -παρόλη την αύξηση της αποχής (-620.000 ψήφοι σε σχέση με τον Ιανουάριο, -320.000 ψήφοι για τον ΣΥΡΙΖΑ) ιδίως μεταξύ αυτών των στρωμάτων- δείχνει πως ο ΣΥΡΙΖΑ παρά την ήττα του μνημονίου και παρά τον θηριώδη μιντιακό πόλεμο που δέχθηκε, δεν εξαφανίστηκε όπως ήταν το αναμενόμενο λόγω της διαχείρισης του μνημονίου. Τουλάχιστον όχι εκλογικά και όχι άμεσα. Διατηρώντας δε -σπάνιο πλέον για κόμμα της κεντροαριστεράς στην Ευρώπη- την λαϊκή του, εκλογική έστω, βάση. Την οποία στη συνέχεια απώλεσε.

Η στροφή του ΣΥΡΙΖΑ δεν ωφέλησε καθόλου εκλογικά ούτε την ΛΑΕ που είχε αποχωρήσει καταγγέλλοντας την υποταγή στην τρόικα, ούτε άλλα αριστερά κόμματα. Κάτι που δείχνει δύο πράγματα: Πως από την μια οι προσδοκίες από τον ΣΥΡΙΖΑ ανάμεσα στους ψηφοφόρους του ήταν πολύ πιο περιορισμένες από ότι ανάμεσα στα μέλη του (πιθανόν αυτό δείχνει τα όρια της ριζοσπαστικοποίησης της μεγάλης μάζας των ψηφοφόρων του ΟΧΙ) και κατά δεύτερον πως κανένα από τα κόμματα «στα αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ δεν κατόρθωσαν να πείσουν πως υπήρχε μια εύλογη, εφαρμόσιμη και σχετικά ασφαλής εναλλακτική πολιτική πρόταση. Η σχετική απουσία του κόσμου από τον δρόμο τις ημέρες που ακολούθησαν το μνημόνιο -αντίθετα με τους πρώτους μήνες της διαπραγμάτευσης- και οι υποτονικότατες διαμαρτυρίες μαρτυρούν την εμπέδωση της ήττας.

Το θέμα είναι πως η αποσυσπείρωση δεν εκδηλώνεται μόνο στην κάλπη, είτε δια της ψήφου, είτε δια της αποχής. Τα μνημόνια εφαρμόστηκαν και βγήκαμε από αυτά, όπως περίπου βγαίνει ένας πολυτραυματίας από την εντατική: σε κακό χάλι.

Ο Γιάννης Δραγασάκης, αλλά όχι μόνον αυτός, επιχειρηματολογεί πως ο ΣΥΡΙΖΑ κατόρθωσε όλα αυτά που αναφέραμε με το δημοψήφισμα και τη διαπραγμάτευση. Ο γράφων θεωρεί πως όντως αυτό είναι αληθές. Αλλά αυτά θα ήταν η δικαίωση του προγράμματος της ΔΗΜΑΡ, αν η ΔΗΜΑΡ είχε κερδίσει της εκλογές, όχι του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ίδιος ο ΓΔ αναγνωρίζει πως ο ΣΥΡΙΖΑ καλλιέργησε «φιλόδοξες προσδοκίες», αλλά δεν σχολιάζει πως η καλλιέργεια αυτών ακριβώς των προσδοκιών ήταν που έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Κανένας από τα μεσαία και κάτω στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ (τουλάχιστον) δεν θα μπορούσε ποτέ να πιστέψει πως στο τέλος της ημέρας θα καταργούσε ο ΣΥΡΙΖΑ το ΕΚΑΣ, θα πωλούσε τα περιφερειακά αεροδρόμια, θα ολοκλήρωνε την πώληση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ στους Ιταλούς και του Ελληνικού στον Λάτση, θα δεχόταν τις παρεμβάσεις στα εργασιακά κτλ. Κάποια από αυτά ήταν κόκκινες γραμμές και κάποια από αυτά ανήκεστες βλάβες, οι οποίες δεν θα επανορθωθούν εύκολα. Η συντριπτική πλειοψηφία των μελών του ΣΥΡΙΖΑ ήταν σε κατάσταση πένθους εκείνο το καλοκαίρι γιατί επιβεβαιώθηκε το Θατσερικό «δεν υπάρχει εναλλακτική», οδηγώντας σε κυνισμό, παραίτηση, γραφειοκρατικοποίηση και απουσία κινήτρου.

Αλλά η αποριζοσπαστικοποίηση αυτή του κόσμου, η αποστράτευση της πιο δυναμικής κοινωνικά μερίδας των μελών του, η αποταύτιση με το κόμμα, κατέστησαν τον ΣΥΡΙΖΑ ευάλωτο από την μια στη συνεχή συκοφάντηση από τα ΜΜΕ των ολιγαρχών (κάτι που δεν λειτουργούσε μέχρι και το δημοψήφισμα), και από την άλλη και στην απώλεια της επαφής και της σχέσης του με την κοινωνία. Το κόμμα βυθίστηκε στην εσωστρέφεια, έμεινε γυμνό από κοινωνικές αναφορές και κοινωνική εμβέλεια, κατάντησε ένα απαράτ στελεχών που λειτουργούσε βασικά ως εκλογικός μηχανισμός και (υποψήφιοι) κρατικοί αξιωματούχοι, μετατράπηκε σε κόμμα αρχηγικότερο από το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και έπεσε με την πρώτη στραβή στις εκλογές του 2023, ενώ η προϊούσα αποϊδεολογικοποίηση συνέβαλε κρίσιμα και στο χάλι το μαύρο των περασμένων μηνών.

8. Το λάθος του Σεβενμάν

Ξεκινήσαμε αυτό το άρθρο με την παράθεση της εκτίμησης του Ζ.Π. Σεβενμάν, επικεφαλής της -ας πούμε- αριστερής τάσης των Γάλλων Σοσιαλιστών, επτά χρόνια πριν την εκλογή του Φρανσουά Μιτεράν στην εξουσία, εννέα πριν ο Μιτεράν κάνει ακριβώς αυτό για το οποίο είχε προειδοποιήσει ο Σεβενμάν: Άλλαξε ρότα κατά 180 μοίρες, σταματώντας ένα από τα πιο ριζοσπαστικά εκλογικά προγράμματα της μεταπολεμικής Ευρώπης για να στραφεί στη λιτότητα υπό σειρά πιέσεων, ουχ ήσσων εκ των οποίων ήταν η επιθυμία του να παραμείνει το Γαλλικό Φράγκο στο EMS, to Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα, την προνύμφη -ούτως ειπείν- του ευρώ. Οι σοσιαλιστές όμως παρέμειναν ισχυροί στο Γαλλικό πολιτικό σύστημα για μια ολόκληρη γενιά και πλέον, μετατοπιζόμενοι από την αριστερά στο κέντρο – κεντροαριστερά, αναδιατάσσοντας της βάσεις υποστήριξής τους. Το αν θα μπορούσε να κάνει αλλιώς, το αν πρόδωσε την αριστερά ο Μιτεράν και ποια θα ήταν η ιστορία της Ευρώπης αν δεν είχε αυτή τη μεταστροφή, είναι ερωτήματα που απασχολούν Γαλλικές θεωρητικές συζητήσεις, ιστορικού ενδιαφέροντος.

Πιθανόν αν ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αυτοαναφλεγόταν την περίοδο 2019-2023 και εξέπεμπε έναν συνεκτικό λόγο να κατόρθωνε το ίδιο πράγμα: να μεταμορφωθεί σε ένα σταθερά εκλογικά επιτυχημένο κόμμα μιας κάποιου είδους κεντροαριστεράς (και όχι μάλλον της ριζοσπαστικής αριστεράς). Υπάρχουν διάφορα σενάρια του τι θα συνέβαινε αν ο Τσίπρας με κάποιο τρόπο επέμενε και δεν υπέκυπτε στον εκβιασμό των εταίρων. Κανένα δεν είναι εύκολο. Πολλοί από όσους ψηφίσαμε ΟΧΙ το 2015, είχαμε πάει συνειδητά ως καμικάζι: ΟΧΙ και ας τρώμε πέτρες. Την επομένη της υπογραφής του μνημονίου, όλη η ζέση είχε μετατραπεί σε πένθος και μετά σε έναν εξαναγκασμένο ρεαλισμό. Αλλά με αυτόν δεν ανατάσσονται κοινωνίες.


Δρόμος ανοιχτός

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου