1. Δέκα χρόνια μετά, η ήττα έχει πάρει μορφή
Δέκα χρόνια μετά το δημοψήφισμα του 2015, μετά τη συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ στον εκβιασμό της τρόικα και των Ευρωπαίων εταίρων μας, η Ελλάδα βρίσκεται υπό την ηγεμονία ενός καθεστώτος που έχει τρώσει περαιτέρω το παραπαίον κράτος δικαίου, ενώ ανταμείβει την στήριξη στην εξουσία του μοιράζοντας υπερκέρδη, μειώσεις φόρων, επιδοτήσεις και δημόσια περιουσία σε ημετέρους. Η πέραν της ΝΔ ακροδεξιά έφτασε στις δεύτερες εκλογές του 2023 το 14% και δημοσκοπικά είναι αυτή τη στιγμή κοντά στο 20%.

Αυτή η εξέλιξη, πάνω στα αποκαΐδια της καταστροφής της λιτότητας, οδηγείται από -και έχει οδηγήσει στην- εξαφάνιση των κοινωνικών προσδοκιών, εν μέσω συλλογικής απελπισίας και ακηδίας. Έχει επέλθει κοινωνική και ταξική συνθηκολόγηση. Δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς τον πειρασμό να σκεφτεί πως η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015, έστρωσε τον δρόμο στη συνθηκολόγηση αυτή. Η πορεία όμως αυτή δεν ήταν ευθύγραμμη.

2. «Προδότες και μηδίσαντες»

«…η στάση του κ. Τσίπρα εκπορευόταν από την εκ προοιμίου παράδοση της υπόθεσης της Ελλάδας…πριν… όλοι εμείς, που υπηρετήσαμε τη λαϊκή εντολή, υποψιαστούμε ότι υπήρχε τέτοια προδοσία»

Ζωή Κωνσταντοπούλου, συνέντευξη στον Μωυσή Λίτση, Φεβρουάριος 2016

Μια εύκολη ανάλυση αποδίδει την οπισθοχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στην τρόικα μετά το δημοψήφισμα, σε κάποιου είδους μεταφυσική «προδοτών» και «πολιτικάντηδων». Η «ανάλυση» αυτή είναι εύκολη γιατί καταφέρνει να μην εξηγεί τίποτα και να αφήνει ανοιχτό το δρόμο στους καταγγέλλοντες να συνεχίζουν να πολιτεύονται σαν να μην σημαίνει όλη αυτή η διαδρομή κάτι, σαν να μην οφείλει να επηρεάζει η εξέλιξη αυτή τον τρόπο με τον οποίο κατανοείται η νέα πραγματικότητα. Επιτρέπει την ράθυμη κοέλια λογική «άμα το κίνημα επιθυμεί κάτι πάρα πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί να το πραγματοποιήσει».

Όμως η διάψευση μιας πορείας ετών, όταν ήρθε, δεν αφορούσε μόνο τον ΣΥΡΙΖΑ και τις πολιτικές παραδόσεις που τότε συσπείρωνε, αλλά όλη την αντίληψη που συνομολογεί μια ευρύτατη αριστερά με την πολιτική της δράση και τις κατευθύνσεις της. Γιατί σηματοδοτούσε πως το πολιτικό τοπίο μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα είχε αλλάξει. Κανένας δεν είχε κάποιο πραγματικό εναλλακτικό σχέδιο για την Ελλάδα.

Άλλωστε ήδη αυτά που ζητούσε ο ΣΥΡΙΖΑ προεκλογικά με το «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης», δεν ήταν παρά η αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών, και η δημιουργία ενός προγράμματος εξόδου από την κρίση χρέους με όρους που θα επέτρεπαν τη σταδιακή επαναφορά μιας δικαιότερης οικονομικής ομαλότητας, μέσα από ένα δρόμο που θα ήταν συμβατός τουλάχιστον με τις επιθυμίες των εκλογέων. Έστω στο ήδη ασφυκτικό πλαίσιο του δημοσιονομικού συμφώνου και αλλεπάλληλων νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων». Και αυτό το ελάχιστο, προκάλεσε την λυσσώδη οργή των εταίρων μας. Που δεν το λες και μπολσεβικισμό. Δεν ήμασταν και δεν είμαστε -μάλλον το καταλαβαίνουν όλοι πλέον- σε συνθήκες ομαλότητας.

Επί του προσωπικού: Fact checking

Διάγγελμα 1/7/2015

Στα πλαίσια της παραφιλολογίας των «προδοτών» είναι λάθος η εκτίμηση πως ο Τσίπρας, ή το Μαξίμου, «ήθελε να βγει το ΝΑΙ». Αν συνέβαινε αυτό δεν θα έβγαινε στην τηλεόραση την Τετάρτη 1/7/2015 να καθησυχάσει το εκλογικό σώμα πως το ΟΧΙ δεν θα σήμαινε και έξοδος από το Ευρώ και την Ε.Ε.. Ούτε θα οργάνωνε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές συγκεντρώσεις της πρόσφατης ιστορίας υπέρ του ΟΧΙ την Παρασκευή 3/7.

Οι μετρήσεις που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ και παρακολουθούσε καθημερινά, έδειχνε πως ενώ την Κυριακή, την επομένη της προκήρυξης το ΟΧΙ είχε ξεκινήσει από ψηλά (περί το 60%) την Τρίτη έπεφτε προς το 53%. Υπήρξε λοιπόν η ανησυχία πως αν η προπαγάνδα των καναλιών και η τρομοκράτηση περνούσαν, θα μπορούσε να χαθεί το δημοψήφισμα, ήττα η οποία αντιμετωπιζόταν στον ΣΥΡΙΖΑ σαν εξαναγκασμό σε παραίτηση της κυβέρνησης. Εξ ου και η κινητοποίηση του Μαξίμου. Είμαι σε θέση να γνωρίζω από πρώτο χέρι πως την Παρασκευή το βράδυ, ανεπίσημα, αλλά από επίσημα χείλη τα οποία προφανώς ενημέρωναν και το Μαξίμου, η εκτίμηση ήταν για 58% υπέρ του ΟΧΙ.

Αυτά λοιπόν τα περί ξαφνιάσματος στο Μαξίμου και τα άλλα που υποστηρίζει ο Γιάνης Βαρουφάκης μου μοιάζουν εξωπραγματικά γιατί οι προσωπικές μου εικόνες από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ την Κυριακή του δημοψηφίσματος δεν είναι αυτές. Το κλίμα ήταν μεν ανήσυχο για το τι θα ακολουθούσε την επόμενη ημέρα – δικαίως όπως αποδείχθηκε -αλλά εορταστικό. Υπήρχαν -είναι γνωστό- άνθρωποι μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ που είχαν επιχειρήσει να εμποδίσουν το δημοψήφισμα, αλλά δεν ήταν παρά μικρή μειονότητα.

3. #this_is_a_coup

Οι εκλογές δεν αλλάζουν τίποτα. Υπάρχουν κανόνες

Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, 2015

Σήμερα, όλες και όλοι μαζί, γράψαμε μια λαμπρή σελίδα στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Αποδείξαμε ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες η δημοκρατία δεν εκβιάζεται και αποτελεί κυρίαρχη αξία και επιλογή διεξόδου.

Αλέξης Τσίπρας, διάγγελμα, 6 Ιουλίου 2015

Αυτό που εμπέδωσε το καλοκαίρι του 2015, πέραν βεβαίως από το ότι η δημοκρατία τελικά εκβιάζεται, είναι πως δεν υπάρχει θεσμικός δρόμος μέσα στην σημερινή Ε.Ε. όχι για τον σοσιαλισμό, αλλά ούτε καν για τη σοσιαλδημοκρατία. Ενώ όλη η παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική κάνει εξαιρετικά δύσκολη -ιδίως για χώρες του μεγέθους της Ελλάδας- την αποσύζευξη από τους εκβιασμούς των αγορών – πλέον συνδεδεμένων με στρατιωτικά συμπλέγματα -ακόμα και εκτός Ε.Ε..

Η ιδέα «κερδίζουμε εκλογές και εφαρμόζουμε το πρόγραμμά μας» είναι τελείως πλέον εκτός πραγματικότητας, αν ήταν ποτέ πραγματικότητα (όπως έδειξε η εμπειρία της πρώτης θητείας του Μιτεράν). Το δίδαγμα του 2015, αυτό που πραγματικά έκανε την ήττα του ΣΥΡΙΖΑ συνταρακτική για τόσο κόσμο, ιδίως για τα μέλη του και τον κόσμο της αριστεράς, είναι η συνειδητοποίηση πως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει πνεύσει τα λοίσθια, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Εκείνη τη στιγμή όλοι, από τον Γιούργκεν Χάμπερμας μέχρι τον Ντομινίκ Στρος Καν (!), (όπως υπενθυμίζει σε μια εξαιρετική ανάλυσή του ο Γεράσιμος Μοσχονάς), διέβλεπαν την ανεπανόρθωτη βλάβη στη δημοκρατική υπόσταση της Ευρώπης.  

Για την αριστερά, η στρατηγική του «δημοκρατικού δρόμου» κατέρρεε και θα έπρεπε ή να την ξανασκεφτούμε εκ του μηδενός από την αρχή, ή να περάσουμε στο αντάρτικο, ή να παραιτηθούμε και να προσαρμοστούμε στο “there is no alternative”. Ήταν κάτι που δεν προέκυψε το 2015 (η Ε.Ε. είχε πρακτικά ακυρώσει 2-3 δημοψηφίσματα σε ευρωπαϊκές χώρες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα προηγούμενα χρόνια), αλλά το είδε εκείνη τη στιγμή όλος ο κόσμος και το ένοιωσαν επώδυνα, όσοι είχαν ξεσηκωθεί απέναντι στα κοινωνιοκτόνα μνημόνια: καμία πολιτική τακτική, όσο επιτυχημένη εκλογικά και να ήταν δεν θα μπορούσε να αποκαθηλώσει την ιερότητα της μόνιμης λιτότητας. Διαπραγματευτική διέξοδος από αυτό το πλαίσιο – αν αφήσουμε στην άκρη τα μαγικά διαπραγματευτικά κόλπα, που τελείωσαν νομίζω με τον Κορρέα το 2007 – αποδείχθηκε ανέφικτη.

4. Η ελπίδα έρχεται;

Δηλώνουν λοιπόν έτοιμοι να διαπραγματευτούν με τη νέα ελληνική κυβέρνηση. Και αν δείτε τις επίσημες δηλώσεις τους, ήδη διαπραγματεύονται. Σε μας απευθύνονται πλέον όλοι. Ακόμα κι εκείνοι που εμφανίζονται άκαμπτοι, σηκώνουν σήμερα ψηλά τον πήχη, για να κερδίσουν αύριο περισσότερα. Αλλά έχουνε πια οι φύλακες την γνώση. Και ο νοών νοήτω.

Αλέξης Τσίπρας, Ρόδος, 15/1/2015

Η περίοδος 2002-2015, ορμητικά μετά το 2010, εμφάνισε ένα νέο κύκλο ριζοσπαστικοποίησης στρωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας, κυρίως της νεολαίας. Αντιπολεμικά-Γένοβα-Άρθρο 16-Δεκέμβρης του ‘08-Πλατείες οδήγησαν στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο στον ΣΥΡΙΖΑ- που ήταν η μόνη οργάνωση με στοιχειώδη εμβέλεια που έδειξε τη διάθεση να αναλάβει την ευθύνη και την οργάνωση του αντιμνημονιακού μετώπου, τη στιγμή του ζόφου. Ενδεικτικό του κλίματος ήταν πως το 80% των νέων που ψήφισαν, ψήφισαν ΟΧΙ στο δημοψήφισμα. Το κίνημα αυτό, η διάθεση και η πίστη για τον πολιτικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της χώρας έσβησε όπως η λάβα που φτάνει στη θάλασσα, τον Ιούλιο του 2015.

Ο λαϊκός παράγοντας την περίοδο 2010-2012 κινητοποιήθηκε μέσα από πολλές μεγάλες διαδηλώσεις που κατέστειλαν βιαιότατα οι μνημονιακές κυβερνήσεις  – μια αγωνιστική διάθεση που έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ αρχικά στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης και μετά στην κυβέρνηση, μετατρεπόμενη σε αγωνιστική ανάθεση, βεβιασμένα, σαν να περίμενε ο κόσμος να ξεφορτώσει την υποχρέωση της διαμαρτυρίας σε έναν πολιτικό φορέα και να πάει σπίτι του. Δεν εισέρρευσε κόσμος στον ΣΥΡΙΖΑ ενεργητικά όμως, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε ποτέ πραγματικά μαζικό κόμμα (και δεν απέκτησε ποτέ τις δομές για να γίνει), η εκλογική επίδοση του ΣΥΡΙΖΑ δεν ξεπέρασε ποτέ τα 2.250.000 ψήφους που είχε πάρει τον Ιανουάριο του 2015, αριθμός ψήφων αρκετά μικρότερος από εκείνον που είχε πάρει η Νέα Δημοκρατία στην συντριπτική της ήττα τον Οκτώβριο του 2009 από το ΠΑΣΟΚ. Ο κόσμος (όλο και λιγότερος) ψήφιζε αλλά δεν συμμετείχε. Για ένα κόμμα της αριστεράς, και μάλιστα μέχρι τρία χρόνια πριν, ένα μικρό κόμμα της αριστεράς, αυτό ήταν πρόβλημα.

Παρότι το δημοψήφισμα έγινε με όρους πρωτοφανούς κοινωνικής πόλωσης, σε ένα κλίμα μιντιακού και οικονομικού εκφοβισμού και υπό συνθήκες έκτακτης ανάγκης, δεν κατάφερε να κινητοποιήσει περισσότερο κόσμο ώστε να αυξήσει την συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία. Οι ψήφοι στο ΟΧΙ ήταν 3.558.864, πολύ περισσότεροι από τους ψήφους του ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη, αλλά και πάλι όχι πρωτοφανείς. Στις εκλογές του 2004, η Νέα Δημοκρατία είχε πάρει τον ίδιο περίπου αριθμό ψήφων όταν εξελέγη κυβέρνηση. Η συμμετοχή στο δημοψήφισμα ήταν λίγο μικρότερη από τη συμμετοχή στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, και πάντως αρκετά μικρότερη από τη συμμετοχή στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2012

5. Η ελπίδα φεύγει…