Η ευελιξία είναι δύναμη ισχυρότερη της ακαμψίας

Του Σταύρου Κατσούλη

Οι παραισθήσεις, όπως δείχνει η εμπειρία είναι δυνατόν να γίνουν εξαιρετικά μεταδοτικές και καταστροφικές. Μόλις μια εξήγηση ή ένα επιχείρημα γίνει αποδεκτό και πιστευτό επιφανειακά και χωρίς κριτική σκέψη, κάθε αντίθετη άποψη, παράγει αντιδραστικές συμπεριφορές και εκλογικευμένες επεξηγήσεις μυθικής φύσης.

Τέτοιες επεξηγήσεις, γίνονται μέρος ενός συνόλου από αυτο-στεγανοποιημένες εικασίες, τέτοιες που συνήθως βρίσκει κανείς μέσα σε ομάδες με υψηλή εσωστρέφεια και πολιτικό, ιδεολογικό ή/και θρησκευτικό φανατισμό. Αυτές οι διαμορφωμένες παραδοχές, δεν επιδέχονται αντίθετης επιχειρηματολογίας, διότι αυτές θα αντικρούονται παγίως και χωρίς διάλογο. Οι εικασίες βασισμένες στην φαντασία, συνήθως έχουν τουλάχιστον ένα κοινό χαρακτηριστικό:

    ◼ Μετατρέπονται σε ψευδο-επιστημονικές δεισιδαιμονίες οι οποίες μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε νευρωτικές ή ακόμη και ψυχωτικές συμπεριφορές σε άτομα και συλλογικότητες. Τέτοιες αδιάψευστες εικασίες έχουν ιστορικά γίνει το κύριο αίτιο για μια μεγάλη γκάμα από τραγωδίες, απάνθρωπες πράξεις και καταστροφές.
Έτσι, όλες αυτές οι αυτο-στεγανοποιημένες υποθέσεις οι οποίες δεν επιδέχονται οποιαδήποτε κριτική, οδηγούν αναπόφευκτα στις γνωστές προκατειλημμένες απόψεις διάφορων ομάδων, όπως είναι η υπεροχή μιας φυλής της ανθρωπότητας ή η υπεροχή μιας ιδεολογίας, εθνικής οντότητας, τάξης, θρησκείας, πρακτικής ή θέσης κλπ. σε σημείο ακραίου και απάνθρωπου μισανθρωπισμού. Κι αυτό ισχύει, είτε τα θύματα της παραίσθησης είναι θρησκευόμενοι, άθρησκοι, άθεοι, κομμουνιστές, καπιταλιστές, πατριώτες ή διεθνιστές, άνδρες ή γυναίκες ή οποιαδήποτε άλλη ομάδα που κινείται εντός ή εκτός των παρυφών της υποτιθέμενης «κανονικότητας» ή κατεστημένου, διότι οι ρίζες αυτού του κακού δεν βρίσκονται στην ιδεολογία αλλά στην ίδια την φύση του ανθρώπου..

Σε κάθε περίπτωση οι μηχανισμοί που διαμορφώνονται είναι ακριβώς οι ίδιοι ασχέτως της θεματολογίας που τους επέφερε. Χαρακτηριστική σε αυτό το σημείο είναι οι παρατηρήσεις των νευροψυχολόγων ότι η στάση των ανθρώπων που επιδεικνύουν τέτοιες συμπεριφορές, χαρακτηρίζονται την ίδια στιγμή από κυριολεκτικά «συντηρητική παθολογία», ακόμη και στην περίπτωση που η θεματολόγια που ξεκίνησε τις εμμονές, ήταν προοδευτική... Δηλαδή, για να το κάνουμε τελείως κατανοητό, παρ όλο που το άτομο ισχυρίζεται ότι είναι υπέρ της προόδου και συναφών ιδεών, στην πράξη, έχει τόσο μεγάλη συντηρητικότητα και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που έχει αρχίσει να παρουσιάζει νευρολογικά συμπτώματα υπερβολικής συντηρητικότητας...

Κι όμως, η κοινωνία, συνήθως αποδέχεται αυτά τα προκατειλημμένα κατασκευάσματα, ως ίσως μη αποδεκτά, αλλά σίγουρα λογικά και υγιή, την ίδια ώρα που έχουμε να κάνουμε με καθε άλλο από υγιείς καταστάσεις:

Όταν άτομα ή ομάδες που πάσχουν από την συγκεκριμένη κινηματική και μη παθολογία βρεθούν μπροστά σε μια κατάσταση όπου θα πρέπει να υπερασπιστούν την κατάστασή τους, συνήθως αντιστέκονται - και πολλές φορές βίαια - απαρνούνται την οποιαδήποτε πληροφορία που δείχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν στην οποία έχουν έμμονα επιστήσει το βλέμμα τους αυτοί και ως εκ τούτου προδίδει ή προιδεάζει γιατί το πρόβλημα που υποβόσκει...

Υπάρχει σοβαρότατος λόγος γι αυτό.

Οι λύσεις που έχει στο μυαλό του ο αφιερωμένος ιδεολόγος, είναι συνήθως απλοϊκές ή έστω, κατ αρχήν φαντάζουν ως απλές. Όμως, αυτή η απλότητα στην έκφραση της λύσης, έχει επιτευχθεί με ένα πανάκριβο τίμημα:

    ◼ Τον φόβο να καταρριφθούν πλήρως αυτές οι λύσεις, ή να επιδέχονται σοβαρότατης, θεμελιώδους, επιτακτικής και κρισιμότατης επικαιροποίησης, φέρνει αναγκαστικά την κρίση προσωπικότητας και της αυτοεκτίμησης, η οποία πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, διότι ο αφιερωμένος ιδεολόγος έχει ταυτιστεί απολύτως προσωπικά με το ιδεολόγημα που υπηρετεί. Έχει δηλαδή με πολυ κόπο κτίσει μια ομάδα, ένα κοινωνικό περίγυρο, μια αυτο εικόνα και γενικότερα ένα ολόκληρο περιβάλλον το οποίο έχει κέντρο μια συγκεκριμένη προσωπικότητα, την δική του. Ο φόβος να χαθεί αυτό, υπερβαίνει οποιαδήποτε άλλη επιθυμία για κοινωνική ή ατομική πρόοδο.
Με αυτόν τον τρόπο όπως είναι φυσικό, είναι αδύνατον να αποδεχθεί ριζικές αλλαγές στις λύσεις και ιδέες που προτείνει, η να τις βάλει στην άκρη προς χάρην χειροπιαστής προόδου, χωρίς να μπει στον κόπο να αλλάξει ριζικά και ο ίδιος, κάτι το οποίο βλέπει σαν θυσία που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική του θέση και άλλα χαρακτηριστικά του. Κι ως γνωστόν, το πιο δύσκολο πράγμα να αλλάξει κανείς, είναι ο εαυτός του...

Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, εάν δεν υπάρξει ουσιαστική αλλαγή και θεραπεία, βελτίωση και επικαιροποίηση, είναι εντελώς προβλέψιμο:

    ◼ Η εμμονή λόγω φόβου αλλαγής της ίδιας της προσωπικότητας του αφιερωμένου ιδεολόγου, οδηγεί αναγκαστικά στην μη-αποδοχή των πραγματικών αναγκών που υπάρχουν στο τώρα και στην υπάρχουσα κατάσταση.
Αυτή η μη αποδοχή της πραγματικότητας με την σειρά της, οδηγεί στην όλο και περισσότερο αναχωριτική προσφυγή σε έναν φανταστικό κόσμο, ο οποίος είναι σταδιακά και ο μόνος που μπορεί πλέον να υποστηρίξει το ελλιπές ιδεολόγημα μαζί με την άρρωστη αυτο-στεγανοποίηση του που έχει λάβει δογματικό χαρακτήρα και δεν στηρίζεται σε ανάλυση που να απαντά σε καίρια ζητήματα που άπτονται της πραγματικότητας ή έστω, των λογικών αποριών που υπάρχουν.

Τέλος, μαζί με αυτό, έρχεται η διολίσθηση στην εσωστρέφεια, η σταδιακή μείωση της οποιαδήποτε σχέσης με την κοινωνία και η εξαφάνιση των θέσεων, προβλημάτων ή ανησυχιών που υπάρχουν σε ομάδες της κοινωνίας. Η επιδείνωση της κατάστασης γενικότερα, στο τέλος καταλήγει να είναι η εχθρική αντιμετώπιση από τις μάζες.

Ερχόμαστε λοιπόν μετά την ανάλυση του προβλήματος, στην έκφρασή της λύσης. Όπως σε όλες τις λύσεις σε προβλήματα, έτσι κι εδώ, θα πρέπει να αρχίσει κανείς να δέχεται συνειδητά κάποια αξιώματα, διαπιστώσεις και κοινή γνώση.

Για παράδειγμα, η παραδοχή του γεγονότος ότι κανένας δεν μπορεί να συνυπάρξει εποικοδομητικά με νέο κόσμο σε μια συλλογικότητα χωρίς να αλλάξει και ο ίδιος ή να κάνει συνειδυτούς και πρακτικούς συμβιβασμούς όπως το να σεβαστεί συνάνθωπό του με τον οποίο ΔΕΝ ταυτίζεται ιδεολογικά παρά μόνο σε επιφανειακό επίπεδο...

Κανένας δεν μπορεί να μένει ίδιος και απαράλλακτος όταν η ίδια η κοινωνία ή οι περιστάσεις και οι καταστάσεις αλλάζουν. Κανένας, ειδικότερα, στην σημερινή κρίση δεν δύναται να θέλει να αντιμετωπίσει τα χειροπιαστά προβλήματα μας αποτελεσματικά, και να μην επικεντρωθεί σε αυτά, παραμερίζοντας έτσι ένα σημαντικό μέρος της πρότερης ζωής του καθιστώντας τα ίσως για πρώτη φορά σε πολλές δεκαετίες ως υποδεέστερα στην ιεραρχία των προταιρεοτήτων του...

Παρά τους ισχυρισμούς κάποιων, εδώ καλύτερα θα ήταν να χαλάσει ο καθένας μας την ζαχαρένια του: Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή εύκολη λύση και πάγια πρακτική που αρμόζει τέλεια για όλες τις περιπτώσεις. Δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή κατάσταση που δεν έχει χαοτικά χαρακτηριστικά και πολυεπίπεδη πολυπλοκότητα και ως εκ τούτου δεν χρήζει συμβιβασμών ή αλλαγής τακτικών και στρατηγικών, ανανέωσης δεξιοτήτων, προσαρμοστικότητας κι ευελιξίας.

Κι έτσι, δεν υπάρχει θετικό και επιτυχημένο κίνημα, μέσα στο οποίο το μεγαλύτερο της ποσοστό να παραμένει σταθερό έως του επιπέδου του κλινικού συντηρητισμού, σε απολύτως όλα, θεωρία και πράξη, ασχέτως της κατάστασης και περιβάλλοντος μέσα στο οποίο βρίσκεται.

Και βεβαίως, όταν μιλάμε για αλλαγή, συμβιβασμούς κλπ, αυτό δεν σημαίνει ότι αναγκαστικά χρειάζεται κανείς να κάνει εκπτώσεις στις αξίες του ούτε στους σκοπούς του, εφ όσον αυτοί παραμένουν σχετικοί με την πραγματικότητα. Το προς ποια κατεύθυνση θα αλλάξει, βρίσκεται πάντα στο χέρι μας.

Στην ήπια περίπτωση, χρειάζεται τουλάχιστον να υπάρχει τουλάχιστον η θέληση και οι ανοικτή αυτή στάση, η οποία να επιφέρει αλλαγές οι οποίες να κάνουν την συνολική ύπαρξη του κινήματος πάντα σχετική με την κοινωνία, κι όχι ένα απομονωμένο μόρφωμα που δεν έχει κανένα πρακτικό σημείο συνεύρεσης με αυτήν ή ακόμη χειρότερα, να αδυνατεί να κατανοήσει την τόσο σημαντική σημασία αυτής της συνεύρεσης...

Για να είναι επιτυχές ένα κίνημα το οποίο στηρίζεται σε κάποια ιδεολογία ή προτάγματα, θα πρέπει πάση θυσία να αποφύγει τον ηθελημένο αποχωριτισμό προς το φαντασιακό και την εσωστρέφεια, λόγω του φόβου ότι θα πρέπει κάποιοι να αλλάξουν χαρακτήρα ή να «πληρώσουν την νύφη κάπως», ακόμα κι αν αυτό απαιτεί αλλαγές στο ιδεολογικό σκέλος είτε στο πρακτικό ή σε οποιοδήποτε άλλο.

Εάν μας ενδιαφέρει το επόμενο βήμα στον αγώνα, τότε πρέπει να επικεντρωθούμε στο επόμενο βήμα και όχι κάποιο άλλο, όπως π.χ. το εκατοστό ή το δέκατο. Εάν δηλαδή η κατάσταση απαιτεί κίνημα, τότε οφείλουμε να κάνουμε κίνημα. Εάν χρειάζεται μέτωπο, τότε ομοίως οφείλουμε να κάνουμε μέτωπο, κι αν χρειάζεται κόμμα, ας γίνει κόμμα, αν χρειάζεται να γίνει σχήμα «φιλικής εταιρείας» ας γίνει τέτοιο, κι αν χρειάζεται ενημερωτικό οργανισμό ή οργανισμό αλληλεγγύης, τότε αυτό οφείλει να γίνει, αν χρειάζεται κάποιος συνδυασμός, ας γίνει κ.ο.κ..

Βεβαίως, θα πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με τους άγραφους και γραπτούς νόμους που διέπουν τις συλλογικότητες, δηλαδή την συλλογική διαδικασία. Σημασία έχει ένα πράγμα: Το τι θέλαμε πριν, το τι πιστέυαμε ότι είναι το «ορδοδοξότερον», το «βέλτιστο», το «ιδανικό», θα δώσει χώρο στο τι είναι αναγκαίο στο εδώ και στο τώρα. Και μαζί με αυτή την πρακτική παραχώρηση θα πρέπει να γίνει και η αλλαγή του χαρακτήρα μας που σίγουρα πλέον θα περιλαμβάνει την χαληναγώγηση των ιδεολογικών μας ενστίνκτων...

Όποιος θέλει να αποφύγει τον θανατηφόρο κατήφορο προς την στεγανοποίηση από την κοινωνία και την αποτυχία που θα φέρει αυτή, θα πρέπει με λίγα λόγια, να έχει το θράσος και το θάρρος, να αλλάζει ότι δεν ισχύει πρακτικά ή/και ιδεολογικά πλέον - ακόμη κι αν πρέπει να το αποδεχτεί αυτό ως περιστασιακή ανάγκη, να επαναπροσδιορίζει την ιεραρχία των θέσεών και των αναγκών του, να αποδέχεται νέες προσεγγίσεις ή/και πρακτικές, να αφουγκράζεται προσεχτικά και πραγματικά την κοινωνία για να παραμένει σχετικός, έτσι ώστε οι κινήσεις του να στηρίζονται στην πραγματική κατάσταση, συμφέροντα και ανάγκες, χωρίς να αναλογίζεται το ψυχολογικό ή άλλο κόστος, είτε αυτό είναι συλλογικό, είτε ατομικό. Αντιθέτως, θα πρέπει να αναλογίζεται το όφελος κι την έμμεση μεν, αλλά αποτελεσματικότατη, πρόοδο που θα επιφέρει στην κοινωνία με αυτή του την θυσία.

Αν μάλιστα το κίνημα αυτό θέλει να πιστεύει ότι είναι πραγματικός καταλύτης στην βελτίωση της κοινωνίας, τότε το θέμα της ανανέωσης και συμφιλίωσης με την ιδέα ότι πρέπει να αποδεχθεί την πραγματικότητα ακριβώς ως έχει κι όχι όπως την φαντάζεται και να προσαρμοστεί σε αυτήν χωρίς να χάσει την ουσία που υπηρετεί, δεν είναι απλά ένα θέμα ελεύθερης επιλογής, αλλά μια επιτακτική υποχρέωση η οποία ακόμη περισσότερο πρέπει να αγνοεί τα κόστη που προαναφέρθηκαν. Αυτός είναι και ο γενικός κανόνας που εάν εφαρμοστεί, δρα ως καταλύτης στην επιτυχία των συνεργασιών μεταξύ διαφορετικών ομάδων.

Δρόμος ανοιχτός

1 σχόλιο :

  1. Μήπως θα έπρεπε -λέω μήπως,τα λόγια προς το παρόν τουλάχιστον ακόμα δε φορολογούνται-να γίνη μια μετωπική οργάνωση,με το συγκεκριμένο στόχο της γενικής πολιτικής απεργίας; Θεωρείται πολύ αποτελεσματικό μέσον,με τη δυσκολία να βρίσκεται στην οργάνωσή της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή