Του Λεωνίδα Βατικιώτη

Τους «καρτονέρος», κακοντυμένους ρακοσυλλέκτες ιθαγενείς που μαζεύουν κούτες και χαρτιά από τους κάδους του Μπουένος Άιρες, τους συναντάς παντού: στη Λεωφόρο Κοριέντες, πέριξ του Οβελίσκου, κοντά κι ακόμη στη Κάσα Ροσάδα, το Προεδρικό Μέγαρο. Δεν είναι ανάγκη να πας στις επικίνδυνες γειτονιές της Μπόκα. Τους συναντάς επίσης μέρα – νύχτα, κυρίως όμως τη νύχτα, μόλις πέσει το φως του ήλιους όταν βγαίνουν στους δρόμους μαζικά για να ξεδιαλέξουν από τα απορρίμματα ό,τι μπορεί να πουληθεί σε καλύτερη τιμή. Είναι ένας τρόπος για δεκάδες χιλιάδες άνεργους και φτωχούς εργάτες να εξασφαλίσου τα προς το ζην.

Η πρώτη φορά που άκουσα τον όρο «καρτονέρος» ήταν το 2002 όταν επισκέφθηκα πρώτη φορά τη Αργεντινή. Η τότε με τη σημερινή συγκυρία έχουν πολλές, εκπληκτικές ομοιότητες. Σημαντικότερη όλων ότι όπως τότε έτσι και σήμερα η Αργεντινή βιώνει τον απόηχο της κατάρρευσης ενός νεοφιλελεύθερου «θαύματος». Τότε ήταν ο Κάρλος Μένεμ, τώρα ο Μαουρίτσιο Μάκρι. Και στις δύο συγκυρίες όμως κοινό στοιχείο ήταν οι διαρκείς απειλές που πλανώνται πάνω από την Αργεντινή: ο νεοφιλελευθερισμός, το ΔΝΤ και οι Αμερικάνοι.

Οι ρακένδυτοι «καρτονέρος» που πλημμυρίζουν το κέντρο και οι εκατοντάδες άστεγοι του Μπουένος Άιρες είναι το άμεσο, ορατό αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και των όρων που επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να δανειοδοτήσει την Αργεντινή. Το μόνο που κατάφερε ωστόσο ήταν να επιταχύνει την ελεύθερη πτώση της οικονομίας και του αρεντίνικου πέσο. Έτσι, ο Μάκρι εγκαταλείπει το Προεδρικό Μέγαρο με έναν πληθωρισμό που τον μήνα Σεπτέμβριο έτρεχε με 38%, το εθνικό νόμισμα από τον Ιανουάριο του 2018 να έχει υποτιμηθεί κατά 70%, την οικονομία να βρίσκεται σε ύφεση επί 20 συνεχόμενους μήνες και το τρέχων έτος αναμένει να κλείσει με συρρίκνωση της τάξης του 3,1%, ενώ το ποσοστό φτώχειας πλήττει πάνω από το 53% του πληθυσμού.


Στα απόνερα ενός ογκώδους κινήματος διαμαρτυρίας και μαζικών διαδηλώσεων που συντάραξαν την Αργεντινή το 2017 και το 2018 (δικαιώνοντας τη φήμη της ως ευαίσθητου σεισμογράφου των πολιτικών εξελίξεων σε όλη την Λατινική Αμερική) εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας στις 27 Οκτωβρίου ο Αλμπέρτο Φερνάντες, έχοντας ως αντιπρόεδρο την Χριστίνα Φερνάντες, σύζυγο του Νέστορα Κίρχνερ που διαδέχθηκε τον Κάρλος Μένεμ. Το ζεύγος Νέστορ και Χριστίνα Κίρχνερ, που κυβέρνησε την Αργεντινή από το 2002 ως το 2015 (με την Χριστίνα να διαδέχεται τον Νέστορ μετά τον θάνατό του το 2007), γέννησε σε όλους τους Αργεντίνους συνειρμούς με το ζεύγος Περόν, με τη Χριστίνα στη θέση της Εβίτας, που ακόμη και σήμερα αποτελεί κάτι παραπάνω από είδωλο (λατρεύεται!) από εκατομμύρια Αργεντίνους!

Η νίκη του Αλμπέρτο Φερνάτες γιορτάστηκε σαν επάνοδος του περονισμού, των πιο ριζοσπαστικών, πατριωτικών καίτοι αντιφατικών πολιτικών παραδόσεων που άφησε παρακαταθήκη η ηγεσία του Χουάν Περόν. Η έκδοση στην Αργεντινή της Λε Μοντ Ντιπλοματίκ το Νοέμβριο είχε τίτλο στο εξώφυλλο «η επάνοδος της πολιτικής». Η επίσημη δε ανάληψη των καθηκόντων του την Τρίτη 10 Δεκεμβρίου αναμένεται να θέσει ένα τέρμα στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές φτωχοποίησης της προηγούμενης κυβέρνησης. Εν όψει αυτού του γεγονότος στην Αργεντινή έπνεε ένα αέρας αλλαγής!

Το μεγάλο ερώτημα που συνοδεύει τη θητεία του Φερνάντες σχετίζεται με την τύχη του δημόσιου χρέους της Αργεντινής. Πλευρά αυτού του προβλήματος είναι και το δάνειο του ΔΝΤ. Ο μισητός οργανισμός, όργανο της διεθνούς χρηματιστηριακής ολιγαρχίας, χρηματοδότησε την Αργεντινή με δύο δάνεια – μαμούθ ύψους 56,3 δισ. δολ. Ποτέ άλλοτε το ΔΝΤ στην ιστορία του δεν έχει δώσει τόσο μεγάλο δάνειο. Από αυτό το ποσό έχουν εκταμιευθεί 44,3 δισ. δολ. Κατά την πάγια τακτική του το ΔΝΤ με τις δόσεις του προς την Αργεντινή χρηματοδότησε την αποπληρωμή του δημόσιου εξωτερικού χρέους της χώρας. Σε αυτή την κατεύθυνση στράφηκε το 83% των ποσών που εκταμιεύτηκαν, και μόνο το 14% στράφηκε στην αποπληρωμή εσωτερικού δημόσιου χρέους.

Το ΔΝΤ έτσι, όπως και στην Ελλάδα, λειτούργησε σαν ασφαλιστική εταιρεία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που αφού δάνειζε αφειδώς την Αργεντινή επί χρόνια, μόνο και μόνο ώστε η ντόπια οικονομική ελίτ να μετατρέπει τις καταθέσεις της σε σκληρό νόμισμα και να τις στέλνει σε φορολογικούς παράδεισους, την πιο δύσκολη στιγμή κλήθηκε να λειτουργήσει σαν σωσίβια λέμβος. Οι τελευταίες δε εκταμιεύσεις του ΔΝΤ στόχευαν αποκλειστικά και μόνο στην υποστήριξη της προεκλογικής εκστρατείας του νεοφιλελεύθερου προέδρου Μάκρι. Η σχετική υποστήριξη που προσέφεραν στο κλυδωνιζόμενο πέσο οι αθρόες χρηματοδοτήσεις του διεθνούς οργανισμού χρησιμοποιήθηκαν από τον Μάκρι ως επιχείρημα, όπως μας τόνισαν πολλοί, για τη δυνατότητα να αντιστραφεί η καθοδική πορεία της οικονομίας και να ξεκινήσει μια ανοδική πορεία λόγω της εμπιστοσύνης των αγορών που υποτίθεται ότι απολαμβάνει ο Μάκρι.

Οι Αργεντίνοι ωστόσο είχαν άλλη γνώμη από το ΔΝΤ και τις αγορές, που πρέπει να ομολογήσουμε ότι έχουν καταφέρει να εμφανίζουν ως προτέρημα την κερδοσκοπία τους σε βάρος των λαών. Ο νεοφιλελεύθερος Μάκρι κατάφερε να πάρει ένα δημόσιο χρέος από το επίπεδο του 38% το 2015, όταν ανέλαβε την εξουσία, και να το εκτινάξει σε επίπεδα άνω του 90% του ΑΕΠ. Ακριβώς ό,τι κάνουν σε όλο τον κόσμο οι νεοφιλελεύθεροι ηγέτες, από τον Ρ. Ρέιγκαν μέχρι τον Κ. Μητσοτάκη, πάντα εν μέσω ύμνων στη δημοσιονομική πειθαρχία…

Καταφέρνουν μάλιστα την υπερχρέωση των λαών τους, που αργά ή γρήγορα μετατρέπεται σε κύματα ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών, αντί να την εμφανίζουν σαν όνειδος και πηγή κακών να την επικαλούνται σαν θρίαμβο και την σείουν σαν τρόπαιο. Κι αυτές ακριβώς οι αγορές, που εθίζουν κυβερνήσεις και λαούς στην υπερχρέωση, όταν εμφανίζεται ένας ηγέτης όπως τώρα ο Φερνάντες που απειλεί να κόψει τα βασιλικά τους προνόμια να ενδύονται το ρόλο του αυστηρού κριτή και τιμητή… Οι δημιουργοί προβλημάτων σε ρόλο αδέκαστου αξιολογητή…

Αν η κοινωνική πολιτική αντιμετώπισης της φτώχειας που θα ακολουθήσει ο Φερνάντες είναι δεδομένη, στον έναν ή τον άλλο βαθμό, αυτό που παραμένει άγνωστο είναι τι θα κάνει με το ΔΝΤ. Ο διεθνής οργανισμός άλλαξε ήδη δύο εβδομάδες πριν την ανάληψη των καθηκόντων του Φερνάντες τον αντιπρόσωπό του στην Αργεντινή, παίρνοντας θέση για έναν εξαντλητικό και μακρύ γύρο διαπραγματεύσεων. Μένει να φανεί ποιο θα είναι το περιεχόμενο και το αποτέλεσμα της επαναδιαπραγμάτευσης.

Μέχρι στιγμής ο νέος πρόεδρος έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να ζητήσει το εναπομείναν ποσό από το δάνειο του ΔΝΤ. «Αν έχεις πρόβλημα, επειδή έχεις χρέος, πιστεύεις ότι η λύση είναι να συνεχίσεις να δανείζεσαι;», ήταν τα λόγια του. Κατ’ επανάληψη επίσης έχει επικρίνει το ΔΝΤ επειδή με τα δάνεια του χρηματοδοτήθηκε και διευκολύνθηκε η φυγή κεφαλαίων από την Αργεντινή «μια παταγώδης αποτυχία όσων περιγράφονται στο Άρθρο 4 του Μνημονίου με το ΔΝΤ». Σκοπός δε του Φερνάντες είναι, με όσα ο ίδιος πάλι δήλωσε, «να αναζωογονήσει την οικονομία προκειμένου να πληρώσει και να επιλύσει με ουσιώδη τρόπο το πρόβλημα του χρέους».

Το ερώτημα που τίθεται άμεσα ή έμμεσα μπροστά στη νέα πολιτική ηγεσία της Αργεντινής είναι αν θα πληρώσει ή όχι το εξωτερικό της χρέος. Δεν αποτελεί μάλιστα ζήτημα θέλησης, αλλά δυνατότητας∙ στάθμισης επιλογών. Στο πρόσφατο παρελθόν κατ’ επανάληψη η Αργεντινή προχώρησε σε μονομερή αθέτηση πληρωμών έναντι των ξένων πιστωτών της. Η πιο πρόσφατη ήταν το 2015 από την Χιστίνα Κίρχνερ, με αποτέλεσμα εναντίον της Δημοκρατίας της Αργεντινής να κινηθούν δικαστικά τα πιο επιθετικά κερδοσκοπικά κεφάλαια του κόσμου, όπως του Πόλσον. Ενεργοποιήθηκαν επίσης σοβαρότατες οικονομικές κυρώσεις.

Το βάρος των εξωτερικών δανειακών υποχρεώσεων της Αργεντινής (με ένα ΑΕΠ της τάξης των 518 δισ. δολ. για το 2018, πιο χαμηλά κι από το ΑΕΠ του 2011 που έφτασε τα 530 δισ. δολ.) είναι τόσο μεγάλο για τα επόμενα χρόνια, όπως φαίνεται και στον πίνακα που παραθέτουμε, που ακόμη και να ήθελε η νέα πολιτική ηγεσία είναι πολύ δύσκολο να πληρώσει τα χρέη που λήγουν και να αποφύγει έτσι μια νέα δημοσιονομική κρίση… Εξαιρετικά δύσκολο θεωρείται για την Αργεντινή ακόμη και να πετύχει μια ήπια αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους της, αλλάζοντας για παράδειγμα το χρόνο αποπληρωμής και το επιτόκιο…

Λήξεις δημόσιου χρέους Αργεντινής

2020                      57,679

2021                       28,349

2022                       43,726

2023                       38,386

Σύνολο:                168,230

Μουσείο εξωτερικού χρέους

Στην Αργεντινή πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχει την ωριμότητα να αντικρίζει με θάρρος το παρελθόν της. Πώς αλλιώς να ερμηνευτεί η απόφαση δημιουργίας Μουσείου για το Εξωτερικό Χρέος της χώρας, το οποίο μάλιστα στεγάζεται στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες. Το Μουσείο είναι μια ανοιχτή εγκυκλοπαίδεια, με πλήθος πληροφοριών. Στα ταμπλό που υπάρχουν στο μικρό του χώρο μπορεί ο επισκέπτης να διαβάσει τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν τη δημοσιονομική ιστορία της Αργεντινής: από τις καταστροφικές πολιτικές του ΔΝΤ μέχρι τη συμβολή του διανοητή Αλεχάνδρο Όλμος που επινόησε και καθιέρωσε σε διεθνές επίπεδο τον όρο του παράνομου και αθέμιτου χρέους.

Η ειλικρίνεια με την οποία η Αργεντινή αντιμετωπίζει το παρελθόν της γίνεται καλύτερα αντιληπτή αν τη συγκρίνουμε με την εθελοτυφλία και το πέπλο σιωπής που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις δημοσιονομικές της περιπέτειες. Κι ας έχουμε χρεοκοπήσει τόσες φορές όσες κι η Αργεντινή…