Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Η διαιώνιση της παρούσας κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο, και εφόσον δεν ληφθούν πρωτοβουλίες αποκλιμάκωσης, εγκυμονεί τον κίνδυνο καταστροφικής πολεμικής αναμέτρησης Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας (αυξάνοντας ταυτόχρονα την πίεση στην Ελλάδα για παραχωρήσεις στην Τουρκία). Αθήνα και Άγκυρα εγκλωβίζονται σε τροχιές που καθιστούν όλο και δυσκολότερη οποιαδήποτε υποχώρηση, ακόμα κι αν –κάτι που δεν είναι βέβαιο– δεν υπάρχουν τρίτες δυνάμεις που επιδιώκουν τη σύγκρουση.

Δεν σημαίνει ασφαλώς αυτό ότι θα γίνει οπωσδήποτε πόλεμος. Σημαίνει όμως ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός (ακόμα κι από λάθος), αν δεν μεσολαβήσει εναργής βούληση για την αποτροπή του, αλλά κυρίως για την εξουδετέρωση των αιτίων που προκάλεσαν την εμφάνισή του. Το ποιος έχει δίκιο στην αντιπαράθεση είναι πολύ σοβαρό, αλλά όχι πρωτεύον θέμα.

Σε αντίθεση με την ορολογία κυβέρνησης, κομμάτων και ΜΜΕ, η περιοχή όπου γίνεται τώρα η αντιπαράθεση δεν είναι υπεράνω ελληνικής υφαλοκρηπίδας, αφορά δυνάμει ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Δεν υπάρχει εκεί ούτε ελληνική, ούτε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Υπάρχει υφαλοκρηπίδα προς οριοθέτηση, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Είναι πρακτικά βέβαιο ότι η οριοθέτηση θα αποδώσει τμήμα στην Ελλάδα και τμήμα στην Τουρκία.

Θεωρούμε ότι καλώς εστάλη ο στόλος για αποτροπή, γιατί ήταν αδύνατο να ανακοπεί η Τουρκία διαφορετικά, στο σημείο που βρίσκονται τα πράγματα, ή αφέθηκαν να βρεθούν από την προηγούμενη και τη σημερινή κυβέρνηση. Καλώς εστάλη όμως μόνο αν χρησιμεύσει στο να βρεθεί αξιοπρεπής διέξοδος. Όχι αν οδηγηθούμε σε πόλεμο που δεν μπορούμε να κερδίσουμε ούτε εμείς, ούτε η Τουρκία.

Η επιλογή του σημείου

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι το διεθνές σύστημα θα στραφεί αδιακρίτως κατά της Ελλάδας, αν αναγκαστεί αίφνης να βυθίσει το τουρκικό ερευνητικό πλοίο. Αν μια τέτοια βύθιση δεν προκαλέσει πόλεμο, θα χρησιμοποιηθεί για να σύρει κακήν κακώς την Αθήνα σε διαπραγμάτευση υπό τους χειρότερους όρους. Μιλάμε για ένα θεωρητικό ενδεχόμενο, δεδομένου ότι η Αθήνα δεν έχει κατ’ ουδένα τρόπο υπονοήσει πως προτίθεται να πράξει κάτι τέτοιο.

Η Τουρκία δεν έχει δικαίωμα να διενεργεί έρευνες σε μη οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα. Η Ελλάδα μπορεί να βυθίσει το τουρκικό ερευνητικό σκάφος, όχι όμως χωρίς βαριές συνέπειες για την ίδια. Ακόμα κι αν θέλει κάποιος τη σύγκρουση, καλό να διαλέγει που θα την κάνει. Ο Λεωνίδας βρήκε ένα στενό, δεν ανοίχτηκε στον κάμπο να αντιμετωπίσει τους Πέρσες. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι το δυσμενέστερο σημείο για την Ελλάδα από πολιτικο–διπλωματική και στρατιωτική άποψη.

Όπως είπαμε, αν και πολύ σοβαρό, το ζήτημα του δικαίου δεν είναι το σοβαρότερο. Η κυπριακή Εθνοφρουρά έχει δικαίωμα να προελάσει στην Κυρήνεια. Δεν το κάνει, όμως, για πολύ σοβαρούς λόγους. Κάνεις πράγματα όταν αναμένεις να ωφεληθείς από αυτά. Εκτός αν δεν καταλαβαίνεις τις συνέπειες, ή έχεις “διαβεβαιώσεις” ότι δεν θα αντιμετωπίσεις συνέπειες, ή είσαι βαθιά εξαρτημένος από ξένα κέντρα αποφάσεων (και τα τρία συνέβησαν με τον Ιωαννίδη το 1974). Ή αν είσαι τυφλωμένος από τις εσωτερικές πολιτικές σου ανάγκες, όπως τις αντιλαμβάνεται.

Αποτροπή και ανταπόδοση

Υπάρχουν πολλές μέθοδοι αποτροπής και ανταπόδοσης, άμεσες και έμμεσες. Ο γράφων δεν αντιλαμβάνεται γιατί υφίσταται αυτή η πλημμυρίδα παραχωρήσεων προς τις ΗΠΑ, όταν η διπλωματία τους τηρεί “ίσες αποστάσεις” και ο πρόεδρος Τραμπ κλείνει διαρκώς το μάτι στον Ερντογάν. Είναι ένα πρώτο θετικό βήμα από την άποψη αυτή το μπλοκάρισμα των κυρώσεων στη Λευκορωσία.

Η Τουρκία κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος το 2015, λόγω εσφαλμένης στρατηγικής εκτίμησης ή και παρασκηνιακής παρακίνησης από διεθνείς κύκλους. Χώρα πολύ ισχυρότερη από την Ελλάδα, η Ρωσία δεν έσπευσε να καταρρίψει τουρκικό, διακινδυνεύοντας πόλεμο. Εφάρμοσε οικονομικές κυρώσεις και, ταυτόχρονα, παρείχε αντιαεροπορικούς πυραύλους στους Κούρδους που κατέρριψαν τουρκικά ελικόπτερα. Βρήκε, ταυτόχρονα, παρασκηνιακό δίαυλο με την Άγκυρα, αποκαθιστώντας μαζί της μια υποφερτή, αν και δύσκολη σχέση, που πιθανότατα έσωσε τον Ερντογάν στο πραξικόπημα του 2016.

Πρόσφατα οι Αμερικανοί προχώρησαν σε προκλητικές στρατιωτικές ενέργειες στη Νότιο Κινεζική Θάλασσα. Η εντολή του προέδρου Σι ήταν «μην χτυπήσετε πρώτοι», γιατί, όπως εξήγησε Κινέζος αξιωματούχος, «είναι εύκολο να δώσεις την εντολή χτύπα, αλλά ούτε η Κίνα, ούτε οι ΗΠΑ είναι σε θέση να ελέγξουν τις συνέπειες». Ελπίζουμε να μην έχει κανείς στην Ελλάδα την εντύπωση ότι ο Πούτιν και ο Σι είναι “κότες”.

Για ένα “πουκάμισο αδειανό”

Το καταπληκτικό τώρα είναι ότι αν Ελλάδα και Τουρκία συγκρουσθούν τελικά, θα το κάνουν για υδρογονάνθρακες που δεν γνωρίζουμε ούτε καν πόσοι είναι και αν είναι αξιοποιήσιμοι και για τον αγωγό EastMed που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα κατασκευασθεί ποτέ, για λόγους που έχουμε εξηγήσει σε άλλα άρθρα. Η Ιταλία που είναι ο τελικός προορισμός του EastMed δεν υπέγραψε τη συμφωνία και ήταν μεταξύ των χωρών που μπλόκαραν το ευρωπαϊκό ανακοινωθέν κατά της Τουρκίας!

Δεν κάναμε, όπως οφείλαμε, πόλεμο με την Τουρκία το 1974 για να σώσουμε τους Έλληνες της Κύπρου. Δεν θέσαμε καν θέμα άρσης των τουρκικών διεκδικήσεων και αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας όταν μας το ζήτησαν Μέρκελ και Σιράκ ως προϋπόθεση για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας. Ούτε αποτολμήσαμε στάση πληρωμών, αλλά δεχθήκαμε να αποπληρώσουμε μη βιώσιμο χρέος που καταστρέφει τη χώρα μας. Θα κάνουμε τώρα πόλεμο για κάτι που μοιάζει με το “αδειανό πουκάμισο”, την “Ελένη” του ποιητή;

Ακόμα όμως κι αν υπάρχουν τα θρυλούμενα αποθέματα, ούτε η Ελλάδα, ούτε η Τουρκία έχουν τη δυνατότητα να επικρατήσουν σε αυτή τη διαμάχη που, αν την αφήσουν ανεξέλεγκτη, το μόνο αποτέλεσμα θα είναι να καταστραφούν αμφότερες. Αν όντως υπάρχει ένα εθνικό σχέδιο για την επωφελή εκμετάλλευση ενεργειακών αποθεμάτων και όχι ιδέες εισαγωγής, θα έπρεπε να αρχίσουμε αποκτώντας μια κρατική υποδομή έρευνας και εκμετάλλευσης, όπως έκανε η Νορβηγία και η Τουρκία. Όχι διαλύοντας, υποβαθμίζοντας και ιδιωτικοποιώντας και τη στοιχειώδη που διαθέταμε!

Το σενάριο της σύγκρουσης

Ο λόγος που το σενάριο της πολεμικής αναμέτρησης είναι δυνατό (ιδίως αν το επιδιώξουν ισχυροί διεθνείς παίκτες) είναι οι ιδιότητες Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας. Στην απέναντι μεριά του Αιγαίου κυριαρχεί ένας ανασφαλής, πρωτόγονος και υπερεπεκτατικός εθνικισμός, που το καθεστώς Ερντογάν χρησιμοποιεί για να συσπειρώνει γύρω του τον τουρκικό λαό.

Η Τουρκία έχει εκπαιδευτεί και να φοβάται την Ελλάδα και να την υποτιμά. Ο Ερντογάν παραμένει κατά βάση ορθολογικός παίκτης, αλλά κάνει σοβαρά σφάλματα εκτίμησης, όπως π.χ. η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους. Από την εδώ πλευρά έχουμε ατελές κράτος και πολιτικό προσωπικό, με βαθύτατα ελλείμματα και μεγάλες εξαρτήσεις στις κρατικές λειτουργίες, που μπορούν να καταστήσουν την Ελλάδα “πράκτορα” του Χάους, χωρίς καν η ηγεσία της να το αντιλαμβάνεται.

Αυτό συνέβη το 2002-04, όταν Σημίτης και Κληρίδης αποδέχθηκαν το σχέδιο Ανάν που ο Δημήτρης Τσάτσος ονόμασε «έργο παράφρονος». Αυτό συνέβη το 2010, όταν η Αθήνα χρησιμοποιήθηκε για να δοθεί λύση της οικονομικής-ευρωπαϊκής κρίσης που δεν θα αποδεχόταν κανένα ούτε αφρικανικό κράτος.

Το 2015, η αμφισβήτηση του μνημονιακού ζυγού, χωρίς καμία προετοιμασία, χρησιμοποιήθηκε για να υποστεί μια ιστορική ήττα η διεθνής ριζοσπαστική Αριστερά και το όραμα μιας κοινωνικής εξόδου από την κρίση.

Για να φτάσουμε όμως σε πόλεμο δεν αρκούν αυτά. Χρειάζεται να υπάρχουν και εξωτερικοί παίκτες που να τον επιδιώκουν. Θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε τις πιθανές επιδιώξεις των διεθνών παικτών σε επόμενο άρθρο.

Πηγή: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ