Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων των περιφερειακών τραπεζών των ΗΠΑ καταρρέουν. Και μια μεγάλη διεθνής ελβετική τράπεζα, η Credit Suisse, βρίσκεται κοντά στην πτώχευση. Μια χρηματοπιστωτική κρίση που έχει να εμφανιστεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008 φαίνεται να εξελίσσεται. Ποια θα είναι η αντίδραση των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών αρχών;

Το 1928, ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ και τραπεζίτης, Andrew Mellon, πίεσε για υψηλότερα επιτόκια προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός και η κερδοσκοπία στο χρηματιστήριο, που τροφοδοτούνταν από τις πιστώσεις. Κατόπιν αιτήματός του, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια και τον Αύγουστο του 1929 η Fed εκτόξευσε τα επιτόκια σε επίπεδα – ρεκόρ. Μόλις δύο μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1929, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης υπέστη το χειρότερο κραχ στην ιστορία του, σε αυτό που ονομάστηκε “Μαύρη Τρίτη“. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Το 1929 ο Mellon συνέχιζε απτόητος. Συμβούλευσε τον τότε πρόεδρο Hoover να «ρευστοποιήσει την εργασία, να ρευστοποιήσει τις μετοχές, να ρευστοποιήσει τους αγρότες, να ρευστοποιήσει την ακίνητη περιουσία. . . αυτό θα καθαρίσει τη σαπίλα από το σύστημα. Το υψηλό κόστος ζωής και η υψηλή διαβίωση θα μειωθούν. Οι άνθρωποι θα εργάζονται σκληρότερα, θα ζουν πιο ηθικά. Οι αξίες θα αναπροσαρμοστούν και οι άνθρωποι των επιχειρήσεων θα ξεχωρίσουν από τους λιγότερο ικανούς ανθρώπους». Επιπλέον, υποστήριξε την απομάκρυνση των «αδύναμων» τραπεζών ως σκληρή αλλά αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκαμψη του τραπεζικού συστήματος. Αυτό το «ξεσκαρτάρισμα» θα επιτυγχανόταν με την άρνηση δανεισμού μετρητών στις τράπεζες (παίρνοντας δάνεια και άλλες επενδύσεις ως εγγύηση) και με την άρνηση κυκλοφορίας πληθωριστικού νομίσματος. Το μεγάλο τραπεζικό κραχ ακολουθήθηκε από την Μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ‘30.

Το 2008, όταν ξεδιπλώθηκε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ, οι αρχές αρχικά στόχευσαν σε κάτι παρόμοιο. Επέτρεψαν την πτώχευση της επενδυτικής τράπεζας Bear Stearns. Αλλά μετά ήρθε μια άλλη, η Lehman Brothers. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αμφιταλαντεύτηκε και τελικά αποφάσισε να μην τη σώσει με παροχή πιστώσεων. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια ραγδαία κατάρρευση των μετοχών και άλλων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και μια βαθιά ύφεση, η Μεγάλη Ύφεση. Ο τότε πρόεδρος της Fed, Ben Bernanke, ήταν υποτίθεται μελετητής της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930 και παρόλα αυτά συμφώνησε να χρεοκοπήσει η τράπεζα. Στη συνέχεια, αναγνώρισε ότι ως «δανειστής έσχατης καταφυγής», η δουλειά της Fed ήταν να αποφύγει τέτοιες καταρρεύσεις, ιδίως για τις τράπεζες που είναι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν» και δημιουργούσαν ένα ντόμινο καταρρεύσεων σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Είναι σαφές ότι τώρα οι κυβερνήσεις και οι νομισματικές αρχές θέλουν να αποφύγουν τη … μανία ρευστοποίησης και το κραχ τύπου Lehmans Brother, ακόμη και αν μια τέτοια πολιτική θα καθάριζε τη «σαπίλα του συστήματος» και θα ξεχώριζε την ήρα από το στάρι, οδηγώντας σε μια νέα μέρα. Από πολιτική άποψη, κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για τις κυβερνήσεις που θα προεδρεύουν μιας ακόμη τραπεζικής κατάρρευσης- και από οικονομική άποψη, θα προκαλούσε πιθανότατα μια νέα και βαθιά ύφεση. Έτσι, είναι προτιμότερο να «τυπωθεί περισσότερο χρήμα» για να διασωθούν οι καταθέτες και οι κάτοχοι ομολόγων των τραπεζών και να αποτραπεί η χρηματοπιστωτική μετάδοση, με το τραπεζικό σύστημα είναι τόσο διασυνδεδεμένο.

Αυτό έκαναν τελικά οι αρχές το 2008-9 και αυτό θα κάνουν και αυτή τη φορά. Οι αξιωματούχοι αρχικά δεν ήταν σίγουροι για τη διάσωση της Silicon Valley Bank. Γρήγορα άλλαξαν γνώμη μετά τις ενδείξεις για εκκολαπτόμενα bank runs σε όλες τις ΗΠΑ. Συνεντεύξεις με αξιωματούχους που συμμετείχαν στις συζητήσεις ή ήταν κοντά σε αυτές, κάνουν λόγο για 72 φρενήρεις ώρες. Η Credit Suisse είναι επίσης πιθανό να λάβει παρόμοια οικονομική στήριξη.

Υπάρχουν και σήμερα υποστηρικτές της προσέγγισης του Mellon και εξακολουθούν να έχουν ένα κάποιο δίκιο. Ο Ken Griffin, ιδρυτής του μεγάλου hedge fund Citadel, δήλωσε στους Financial Times ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν έπρεπε να είχε παρέμβει για να προστατεύσει όλους τους καταθέτες της SVB. Και συνέχισε: «Οι ΗΠΑ υποτίθεται ότι είναι μια καπιταλιστική οικονομία, και αυτό καταρρέει μπροστά στα μάτια μας… Έχει χαθεί η οικονομική πειθαρχία με την κυβέρνηση να διασώζει πλήρως τους καταθέτες». Δεν μπορούμε να έχουμε «ηθικό κίνδυνο», είπε. «Οι απώλειες για τους καταθέτες θα ήταν ασήμαντες και θα είχε καταστεί σαφές ότι η διαχείριση των κινδύνων είναι απαραίτητη».

Ο ηθικός κίνδυνος είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το γεγονός ότι οι τράπεζες και οι εταιρείες θεωρούν ότι μπορούν πάντα να πάρουν χρήματα ή πιστώσεις από κάποιον, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης. Έτσι, ακόμα αν κάνουν απερίσκεπτες κερδοσκοπικές ενέργειες που πάνε στραβά, αυτό δεν έχει σημασία. Θα διασωθούν. Όπως θα μπορούσε να το θέσει ο Mellon: αυτό είναι ανήθικο.

Η άλλη πλευρά του επιχειρήματος λέει ότι το γεγονός πως οι τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα δεν θα πρέπει να σημαίνει ότι όσοι καταθέτουν τα χρήματά τους σε αυτές θα πρέπει να τα χάσουν, ενώ δεν έχουν δική τους υπαιτιότητα. Έτσι, οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέμβουν για να σώσουν τους καταθέτες. Και έχουν κι αυτοί δίκιο. Όπως το έθεσε ένας άλλος δισεκατομμυριούχος – ιδιοκτήτης hedge fund, ο Bill Ackman, όταν προέκυψε η κατάρρευση της SVB, η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) πρέπει «να εγγυηθεί ρητά όλες τις καταθέσεις τώρα», διότι «η οικονομία μας δεν θα λειτουργήσει ούτε και το κοινοτικό και περιφερειακό τραπεζικό μας σύστημα». Ο Mark Cuban εξέφρασε την απογοήτευσή του για το ανώτατο όριο ασφάλισης της FDIC που εγγυάται έως 250. 000 δολάρια σε έναν τραπεζικό λογαριασμό ως «πολύ χαμηλό». Επέμεινε επίσης ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει να εξαγοράσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις της SVB. Ο αντιπρόσωπος στο Κονγκρέσο Eric Swalwell, ένας Δημοκρατικός από την Καλιφόρνια, συντάχθηκε με τους προαναφερθέντες γράφοντας στο Twitter ότι «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλες οι καταθέσεις που υπερβαίνουν το όριο των 250 χιλιάδων δολαρίων της FDIC θα διασφαλιστούν».

Η ειρωνεία εδώ είναι ότι αυτοί που ζητούν διασώσεις τώρα είναι οι ίδιοι κερδοσκόποι καπιταλιστές που συνήθως υποστηρίζουν σταθερά την «ελεύθερη αγορά και τη μη παρέμβαση του κράτους». Ένας άλλος υποστηρικτής του πακέτου διάσωσης είναι ο Sacks, παλιός συνεργάτης του επενδυτή Peter Thiel, ο οποίος πιστεύει βαθιά στις «ελεύθερες αγορές» και στον «καπιταλισμό». Αλλά ήταν όμως πρώτο το Founders Fund του Thiel που πυροδότησε το bank run που βύθισε την SVB.

Ο αρθρογράφος των Financial Timers Martin Wolf εξήγησε το δίλημμα: «Οι τράπεζες πτωχεύουν. Όταν το κάνουν, εκείνοι που θα χάσουν φωνάζουν για κρατική διάσωση». Το δίλημμα είναι ότι «αν το απειλούμενο κόστος είναι αρκετά μεγάλο, θα πετύχουν. Με αυτόν τον τρόπο, κρίση με την κρίση, δημιουργήσαμε έναν τραπεζικό τομέα που θεωρητικά είναι ιδιωτικός, αλλά στην πράξη είναι προστατευόμενος του κράτους. Το τελευταίο με τη σειρά του προσπαθεί να περιορίσει την τάση των μετόχων και της διοίκησης των τραπεζών να εκμεταλλευτούν τα δίκτυα ασφαλείας που απολαμβάνουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, αλλά δεν λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες της». Επομένως, καταλήγουμε στον ηθικό κίνδυνο επειδή η εναλλακτική λύση είναι ο Αρμαγεδδών. Όπως καταλήγει ο Wolf: «πρόκειται για ένα χάλι».

Ποια είναι λοιπόν η λύση που προσφέρεται για να αποφευχθούν αυτά τα συνεχή τραπεζικά χάλια; Ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Joseph Stiglitz μας λέει ότι «η SVB αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από την αποτυχία μιας μεμονωμένης τράπεζας. Είναι ενδεικτικό βαθιών αποτυχιών στην άσκηση τόσο της ρυθμιστικής όσο και της νομισματικής πολιτικής. Όπως και η κρίση του 2008, ήταν προβλέψιμη και προβλεπόμενη». Αλλά αφού μας είπε ότι η ρύθμιση δεν λειτουργεί, ο Stiglitz υποστηρίζει ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη και αυστηρότερη ρύθμιση! «Χρειαζόμαστε αυστηρότερη ρύθμιση, για να διασφαλίσουμε ότι όλες οι τράπεζες είναι ασφαλείς». Λοιπόν, πώς πήγε αυτό μέχρι στιγμής;

Κανείς δεν έχει τίποτα να πει για δημόσια ιδιοκτησία των τραπεζών, τίποτα για το να γίνει η παροχή τραπεζικών υπηρεσιών μια δημόσια υπηρεσία και όχι ένας τεράστιος τομέας απερίσκεπτης κερδοσκοπίας. Η SVB κατέρρευσε επειδή οι ιδιοκτήτες της πόνταραν στην άνοδο των τιμών των κρατικών ομολόγων και στα χαμηλά επιτόκια για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Αλλά πήγε στραβά και τώρα οι άλλοι πελάτες των τραπεζών θα πληρώσουν γι’ αυτό με αυξημένες προμήθειες και ζημίες για την Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ενώ θα λείψει και η χρηματοδότηση των παραγωγικών επενδύσεων για να πληρωθεί ένα ακόμη τραπεζικό χάος.

Τα παρακάτω είχα υποστηρίξει πριν από 13 χρόνια: «Η απάντηση για την αποφυγή μιας νέας χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης δεν είναι μόνο περισσότερη ρύθμιση (ακόμη και αν αυτή δεν είναι τόσο αποδυναμωμένη, όσο οι κανόνες της Βασιλείας ΙΙΙ). Οι τραπεζίτες θα βρουν νέους τρόπους να χάσουν τα χρήματά μας, παίζοντας με αυτά για να βγάλουν κέρδη για τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες τους. Στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-9, ήταν η αγορά «ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης», τα οποία ήταν μπλεγμένα σε περίεργα χρηματοπιστωτικά πακέτα που ονομάζονταν τίτλοι που εξασφαλίζονταν με υποθήκη και εξασφαλισμένες υποχρεώσεις χρέους, κρυμμένα εκτός των ισολογισμών των τραπεζών, και τα οποία κανείς, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, δεν καταλάβαινε. Την επόμενη φορά θα είναι κάτι άλλο. Στην απελπισμένη αναζήτηση του κέρδους και της απληστίας, δεν υπάρχουν όρια στην οικονομική απάτη».

Ας επιστρέψουμε στο δίλημμα της επιλογής μεταξύ «ηθικού κινδύνου» και «ξεσκαρταρίσματος». Όπως είπε ο Mellon, η εκκαθάριση των πτωχευμένων επιχειρήσεων, ακόμη και αν συνεπάγεται ύφεση, είναι μια αναγκαία διαδικασία για τον καπιταλισμό. Πρόκειται για μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής», όπως την περιέγραψε ο οικονομολόγος Joseph Schumpeter τη δεκαετία του 1930. Η εκκαθάριση και η καταστροφή των αξιών του κεφαλαίου (μαζί με τη μαζική ανεργία) μπορεί να θέσει τις βάσεις για έναν «πιο λιτό και στιβαρό» καπιταλισμό, ικανό να ανανεωθεί για περισσότερη εκμετάλλευση και συσσώρευση με βάση την υψηλότερη κερδοφορία για όσους επιβιώσουν από την καταστροφή.

Όμως οι καιροί έχουν αλλάξει. Έχει γίνει όλο και πιο δύσκολο για αυτούς που χαράζουν τη στρατηγική του κεφαλαίου, τις νομισματικές αρχές και τις κυβερνήσεις, να εξετάσουν το ενδεχόμενο της «εκκαθάρισης». Αντίθετα, ο «ηθικός κίνδυνος» είναι η μόνη επιλογή για να αποφευχθεί μια μεγάλη ύφεση και μια πολιτική καταστροφή για τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Όμως, οι διασώσεις και μια νέα πληγή από ενέσεις ρευστότητας δεν θα μπορούσαν μόνο να ανατρέψουν πλήρως τις μάταιες προσπάθειες των νομισματικών αρχών να ελέγξουν τα ακόμα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού. Σημαίνει επίσης τη συνέχιση της χαμηλής κερδοφορίας, των χαμηλών επενδύσεων και της χαμηλής παραγωγικότητας σε οικονομίες που δεν μπορούν να ξεφύγουν από την κατάσταση ζόμπι. Δηλαδή ακόμη περισσότερη μακροχρόνια ύφεση.

Μετάφραση: antapocrisis.gr