Με φόντο τις συνεχείς δημοσκοπήσεις που προκαλούν ανησυχία στο πολιτικό σύστημα για ένα διαφαινόμενο αδιέξοδο στη διακυβέρνηση της χώρας, την ορατή πτώση της κυβέρνησης της ΝΔ μαζί με την κρίση εμπιστοσύνης στα κόμματα της αντιπολίτευσης, μια νέα έρευνα από το Ινστιτούτο Εteron σε συνεργασία με την aboutpeople για την “Ακτινογραφία των Ψηφοφόρων” πιστοποιεί με ενδιαφέροντα στοιχεία πως οι Έλληνες ψηφοφόροι βρίσκονται σε οριακό σταυροδρόμι. Δεν εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα και τους θεσμούς με συντριπτικά ποσοστά, ενδιαφέρονται ωστόσο για την πολιτική, τοποθετούν τον εαυτό τους κυρίως προς τα “αριστερά”, θέλουν γενικά τη “δημοκρατία” αλλά δεν τους πείθει καμία από τις κομματικές προτάσεις σήμερα, είναι απαισιόδοξοι για το οικονομικό μέλλον τους, θέλουν αυξήσεις δαπανών για υγεία και παιδεία, λιγότερες δαπάνες για εξοπλισμούς, δεν τους αρέσει ο καπιταλισμός και οι ιδιωτικοποιήσεις αλλά την ίδια στιγμή εκφράζουν στη συντριπτική πλειονότητά τους θετική στάση για την ανταγωνιστικότητα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.


Τα ερωτήματα και η ανάλυση των απαντήσεων

Πόσο εμπιστεύονται οι πολίτες τους θεσμούς; Πώς διαμορφώνεται η ιδεολογική χαρτογράφηση των Ελλήνων ψηφοφόρων; Αριστερά ή Δεξιά; Συστημισμός ή Αντισυστημισμός; Στο επίκεντρο της «Ακτινογραφίας των Ψηφοφόρων» βρέθηκαν ορισμένα από τα κρίσιμα ερωτήματα που θα μπορούσαν να δώσουν υλικό για την κατανόηση της πολιτικής δράσης και συμπεριφοράς των πολιτών στην Ελλάδα. Η έρευνα, που διεξήχθη σε συνεργασία με την aboutpeople, καλύπτει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.574 ατόμων (17 ετών και άνω) από όλη την Ελλάδα και αποτελεί συνέχεια της αντίστοιχης μελέτης που είχε δημοσιευθεί τον Μάρτιο του 2023.

Στα βασικά ευρήματα της έρευνας εντοπίζονται τα παρακάτω:

Ο Ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός και οι διαιρέσεις: Το 20,9% των πολιτών δηλώνει ότι η ιδεολογία που τους εκφράζει περισσότερο είναι η σοσιαλδημοκρατία. Την ίδια στιγμή, οι πολίτες εμφανίζονται επιφυλακτικοί απέναντι σε παραδοσιακές και νεότερες κατηγοριοποιήσεις. Μόλις 32,9% θεωρεί σήμερα σημαντική τη διάκριση «Αριστερά – Δεξιά» (από 36,1% το 2023), ενώ το 36% δηλώνει ότι δεν τον εκφράζει κανένας από τους δύο πόλους του άξονα «συστημικός – αντισυστημικός»).

Η Πολιτική εμπλοκή: Παρά την αμφιθυμία απέναντι στις ταυτότητες και τις κατηγοριοποιήσεις, το 74,7% των πολιτών δηλώνει ότι ενδιαφέρεται αρκετά και πολύ για την πολιτική, δείχνοντας ότι το ενδιαφέρον παραμένει υψηλό.

Η Εμπιστοσύνη στους θεσμούς: Στη σκιά της ρήξης των πολιτών με τους θεσμούς που έχει προκαλέσει η διερεύνηση του δυστυχήματος και το ανοικτό τραύμα των Τεμπών στο κοινωνικό σώμα, καταγράφεται περαιτέρω μείωση της εμπιστοσύνης σε όλους τους υπό εξέταση θεσμούς, ιδίως σε κόμματα και Μ.Μ.Ε. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία απολαμβάνει ευρεία αποδοχή, όμως η δυσαρέσκεια για τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας είναι εξίσου εκτεταμένη.

Η Κρίση αντιπροσώπευσης-Αίσθημα πολιτικού αδιεξόδου: Η πιο χαρακτηριστική ίσως ένδειξη της κρίσης του κομματικού συστήματος είναι ότι το 34% των πολιτών δηλώνει πως ούτε η (κεντρο-)αριστερά ούτε η (κεντρο-)δεξιά μπορεί να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον – αυξημένο ποσοστό από το 27,6% του 2023.

Η Ιδεολογική συνοχή: Τα κόμματα του δεξιού φάσματος εμφανίζονται πιο συνεκτικά και ομοιογενή ως προς τις αξιακές τους αναφορές σε σύγκριση με τα κόμματα της (κεντρο-)αριστεράς, τα οποία εμφανίζουν εσωτερική πολυμορφία και αισθητές διαφοροποιήσεις.

Τα 25 ευρήματα που σκιαγραφούν τις τάσεις, τις αντιφάσεις και τις μετατοπίσεις στο σώμα των Ελλήνων ψηφοφόρων είναι τα εξής: 

• Το 74,7% δηλώνει ότι ενδιαφέρεται αρκετά έως πολύ για την πολιτική.
• Το 20,9% των πολιτών δηλώνει ότι η ιδεολογία που τους εκφράζει περισσότερο είναι η σοσιαλδημοκρατία. 
• 74,3% των πολιτών, δηλώνουν δυσαρεστημένοι/ες από τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα.
• Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς καταγράφει χαμηλές επιδόσεις – ιδιαίτερα στα κόμματα και τα ΜΜΕ.
• Το 69,7% δηλώνει δυσαρεστημένο από τον τρόπο λειτουργίας της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.
• Παρά την κριτική στάση, η κοινοβουλευτική δημοκρατία συγκεντρώνει αποδοχή 79,3%.
• Το 84,9% απορρίπτει την άποψη ότι η δικτατορία είναι προτιμότερη από τη δημοκρατία.
• Το 83,3% διαφωνεί με την ιδέα ενός “ισχυρού πρωθυπουργού” χωρίς έλεγχο από το Κοινοβούλιο.
• To 63,5% πιστεύει ότι οι στρατιωτικές δαπάνες πρέπει να μειωθούν.
• Το 62,1% των πολιτών πιστεύει ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο.
• Το 37,8% πιστεύει ότι είναι κακή επιλογή ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών.
• Μόλις 32,9% θεωρεί σημαντική τη διάκριση “Αριστερά – Δεξιά” (από 36,1% το 2023).
• Το 36% των πολιτών δεν ταυτίζεται ούτε με τον όρο “συστημικός” ούτε “αντισυστημικός”.
• Το 34% πιστεύει πως ούτε η (κεντρο)δεξιά ούτε η (κεντρο)αριστερά μπορεί να διασφαλίσει καλύτερο μέλλον.
• Η Δικαιοσύνη και το Κοινοβούλιο εμπνέουν εμπιστοσύνη σε λιγότερο από 30% των πολιτών.
• Μόνο 13,6% εμπιστεύεται τα πολιτικά κόμματα και 6,2% τα ΜΜΕ.
• Το 69,4% επιθυμεί την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ.
• Το 62,9% αξιολογεί θετικά τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Το 64,9% θεωρεί αρνητική την άνοδο της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη.
• Το 79,6% υποστηρίζει ότι οι ποινές για παρανομία πρέπει να γίνουν πιο αυστηρές.
• Μόνο το 44,4% κρίνει θετικά τη Συμφωνία των Πρεσπών.
• Στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, το 40,9% δεν στηρίζει καμία πλευρά – 35,1% είναι υπέρ των Παλαιστινίων.
• Το 42,3% δεν στηρίζει καμία πλευρά στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, ενώ το 33,1% στηρίζει την Ουκρανία.

Το ελληνικό πολιτικό σύστημα στη δική του εποχή της πολυκρίσης

Ο Συντονιστής της έρευνας και Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Αντώνης Γαλανόπουλος, με το κείμενο του στο eteron.gr όπου υπάρχει και ολόκληρη η έρευνα επιχειρεί να αναδείξει τις πιο κρίσιμες όψεις της σχέσης των πολιτών με την πολιτική. 

Με βάση τα ευρήματα της Ακτινογραφίας των Ψηφοφόρων, της νέας έρευνας του Ινστιτούτου Eteron σε συνεργασία με την About People, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το ελληνικό πολιτικό και κομματικό σύστημα βρίσκεται στην δική του εποχή της πολυκρίσης. Τρεις είναι οι παράλληλες κρίσεις που δημιουργούν αυτήν τη συνθήκη: κρίση εμπιστοσύνης, κρίση αντιπροσώπευσης, κρίση ταυτοτική και ιδεολογική. Από τις τρεις κρίσεις, οι δυο αφορούν το σύνολο του πολιτικού συστήματος και η τρίτη τις λεγόμενες “προοδευτικές” δυνάμεις ή τις κομματικές δυνάμεις που τοποθετούνται στην πολιτική τοπογραφία από το ΠΑΣΟΚ και προς τα αριστερά. (…)

Στην έρευνα αξιολογήθηκε η εμπιστοσύνη των πολιτών σε οκτώ θεσμούς: την προεδρία της Δημοκρατίας, τον θεσμό του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης, το κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα, τη δικαιοσύνη, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις ανεξάρτητες αρχές. Και στους οκτώ θεσμούς παρατηρήθηκε πτώση στην εμπιστοσύνη των πολιτών από 1,7% έως 5,6% σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2023. Η μεγαλύτερη πτώση εντοπίζεται στον θεσμό της Προεδρίας της Δημοκρατίας. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως μόνο μεταξύ των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας εκφράζεται πλειοψηφικά (73,3%) εμπιστοσύνη απέναντι στον συγκεκριμένο θεσμό. Στον αντίποδα, καθολική δυσπιστία εκφράζεται από τους ψηφοφόρους του ΜέΡΑ25. 

Στους έξι από τους οκτώ θεσμούς μόνο μεταξύ των ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας εντοπίζεται μια απόλυτη πλειοψηφία που εκφράζει την εμπιστοσύνη της απέναντί τους. Η μικρότερη εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων εκφράζεται απέναντι στα πολιτικά κόμματα (13,6%) και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (6,2%). Οι τρεις θεσμοί που συγκεντρώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά εμπιστοσύνης, με περίπου έναν στους τρεις ψηφοφόρους να εκφράζουν την εμπιστοσύνη τους είναι ο πρωθυπουργός (ως θεσμός, και όχι ως πρόσωπο), η κυβέρνηση (ως θεσμός), και οι ανεξάρτητες αρχές.

Μέρος της κρίσης εμπιστοσύνης των πολιτών προς το συνολικό θεσμικό και πολιτικό οικοδόμημα της χώρας εκφράζεται και μέσα από τη στάση των πολιτών απέναντι στη δημοκρατία. Η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων αναγνωρίζει πως, παρά τις όποιες αδυναμίες της, δεν υπάρχει καλύτερο πολίτευμα από την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η θέση αυτή γνωρίζει μια μικρή πτώση (-3,7% σε σχέση με το 2023) αλλά παραμένει ακλόνητη (79,3%). Την ίδια ώρα, αντίστοιχα μαζική είναι η δυσαρέσκεια των πολιτών από τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας. To 74,3% (+4,6% σε σχέση με το 2023) των πολιτών δηλώνει δυσαρεστημένο/μάλλον δυσαρεστημένο 

Αυτή η δυσαρέσκεια δεν μετατρέπεται σε ευρεία ή ουσιαστική αμφισβήτηση της δημοκρατίας. Οι πολίτες απορρίπτουν μαζικά την ιδέα ενός ισχυρού πρωθυπουργού που θα αποφάσιζε αγνοώντας το κοινοβούλιο ή τις εκλογές (83,3%) και διαφωνούν με τη θέση ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία μπορεί να είναι προτιμότερη της δημοκρατίας (82,3%). Ανησυχητικές, όμως, είναι οι αντιλήψεις των ψηφοφόρων των κομμάτων της ακροδεξιάς. Τα ποσοστά απήχησης αυτών των ιδεών είναι ιδιαίτερα υψηλά μεταξύ των ψηφοφόρων τουλάχιστον δύο εκ των τριών κομμάτων του πολιτικού αυτού χώρου(…)


Κρίση αντιπροσώπευσης

Τα τελευταία δύο χρόνια μιλάμε πολύ συχνά για την κρίση αντιπροσώπευσης στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Τα μεγάλα ποσοστά αποχής από τη μια καθώς και ο πολυκερματισμός του κομματικού τοπίου σε συνδυασμό με την απουσία δυναμικής αντιπολίτευσης και προβολής μιας κυβερνητικής εναλλακτικής από την άλλη συνιστούν συνήθως τα πιο σημαντικά στοιχεία που μας ωθούν να μιλήσουμε για μια τέτοια κρίση. Το φαινόμενο αποτυπώθηκε και στις εθνικές εκλογές του 2023 και στις ευρωεκλογές του 2024 ενώ αποτυπώνεται έντονα και τους τελευταίους μήνες στην πρόθεση ψήφου που καταγράφεται στις πρόσφατες έρευνες κοινής γνώμης. Στην παρούσα έρευνα το στοιχείο που τεκμηριώνει την ύπαρξη μιας τέτοιας κρίσης αντιπροσώπευσης στην καρδιά του ελληνικού πολιτικού συστήματος έχει μεγαλύτερη ένταση καθώς αποτελεί αξιολογική κρίση έναντι ιδεολογικών ρευμάτων και παραταξιακών μπλοκ, και όχι μεμονωμένων κομμάτων. Το ερώτημα στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν οι πολίτες τους ζητούσε να επιλέξουν ποιο ευρύτερο ιδεολογικό ρεύμα ή παράταξη μπορεί να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για τη χώρα. 

Το γεγονός ότι η επιλογή της Κεντροαριστεράς/Αριστεράς υπερτερούσε έναντι της Κεντροδεξιάς/Δεξιάς ήδη από το 2023, παρά το γνωστό εκλογικό αποτέλεσμα της διπλής κάλπης του 2023, φαίνεται να είναι σε συμφωνία με τις αναλύσεις που θέλουν την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος να τοποθετείται, κατά το μεγαλύτερο μέρος της Μεταπολίτευση, σε ιδεολογικό επίπεδο στην Κεντροαριστερά. (…). Αυτό που συναντούμε, όμως, στη φετινή έρευνα είναι η παράλληλη πτώση και των δύο παρατάξεων, γεγονός που υποδεικνύει μια δυσπιστία ή ακόμα και απαξίωση των δυο ιδεολογικών ρευμάτων και των δύο εναλλακτικών κυβερνητικών μπλοκ. Το αίσθημα μιας σοβούσας κρίσης αντιπροσώπευσης επιτείνεται από το γεγονός πως οι πολίτες δηλώνουν ως πρώτη τους επιλογή ότι καμία εκ των δύο παρατάξεων δεν μπορεί να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον. (…)

Κομβική ερώτηση στην παρούσα έρευνα είναι αυτή που προσκαλεί τους πολίτες να δηλώσουν με ποιον ιδεολογικό χαρακτηρισμό ή ταυτότητα νιώθουν πιο κοντά ανάμεσα σε οκτώ πιθανές επιλογές. Η κύρια μετατόπιση που παρατηρείται είναι πως η πρώτη επιλογή των πολιτών είναι η σοσιαλδημοκρατία (20,9%) ενώ το 2023 ήταν ο φιλελευθερισμός. Η ενίσχυση της προτίμησης προς τη σοσιαλδημοκρατία (+2,7%) είναι σχεδόν ισόποση με την πτώση του φιλελευθερισμού (-2,9%). Η εκλογική άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων και οι τάσεις συντηρητικοποίησης της κοινωνίας αποτυπώνονται και εδώ με την αθροιστική αύξηση περίπου 4 μονάδων του εθνικισμού και του συντηρητισμού. Το κέντρο της αντιπαράθεσης παραμένει η αντίθεση σοσιαλδημοκρατίας και φιλελευθερισμού, με τους δυο προσδιορισμούς να συγκεντρώνουν αθροιστικά σχεδόν τέσσερις στους δέκα ψηφοφόρους (37,7%). (…)

Κρίση και σύγκρουση για αξίες και αντιλήψεις

Η σύγκριση με τις στάσεις και αντιλήψεις των πολιτών σε σειρά θεμελιωδών ζητημάτων που εξετάζει η έρευνα αναδεικνύει μια σειρά από αντιφάσεις και φέρνει στο προσκήνιο την αίσθηση της κρίσης των ιδεολογιών. Μια ευρύτατη πλειοψηφία πολιτών (79,6%) τάσσεται υπέρ 2 της αυστηροποίησης των ποινών για να υπάρξει ασφάλεια στη χώρα. Η θέση αυτή γνωρίζει αποδοχή σε όλα τα κόμματα, πλην των ΜέΡΑ25 και Νέας Αριστεράς. Το ποσοστό συμφωνίας των δυνητικών ψηφοφόρων της Νέας Δημοκρατίας (91,8%) είναι αντίστοιχο με αυτό της Ελληνικής Λύσης (93,8%) και της Φωνής Λογικής (96%), και μεγαλύτερο των ψηφοφόρων της Νίκης. Ακόμα πιο σημαντικό, λόγω της βαρύτητας του ζητήματος, είναι το γεγονός πως ένα 42,9% των πολιτών εμφανίζεται θετικό στο ζήτημα της επαναφοράς της θανατικής ποινής.