Κοινωνικός κανιβαλισμός: αφέλεια ή σκοπιμότητα;

Της Ιωάννας Κουρή

(Γράφτηκε στις 6 Μαΐου 2016)

Πολλά γράφονται αυτές τις τελευταίες μέρες για τη δολοφονία ενός μικρού κοριτσιού από τον ίδιο τον πατέρα του. Μέσα σε φορτισμένο κλίμα, πολλά διαδικτυακά ιμάτια διαρρηγνύονται, με θρήνους και οδυρμούς για τον άδικο θάνατο του παιδιού και έντονα ξεσπάσματα μίσους απέναντι στον θύτη.

Μπροστά λοιπόν σε αυτό το τρομακτικό έγκλημα, που έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία, η πρώτη κίνηση από την πλευρά της κυβέρνησης ήταν μια ιδιαίτερα κυνική δήλωση από τον αναπληρωτή υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Γιάννη Πανούση. Συγκεκριμένα, σε συνέντευξή του στον Real FM, ο κος Πανούσης αναφέρει για το έγκλημα πως «Δεν μπορεί κανείς ούτε να το αναλύσει εγκληματολογικά, ούτε ποινικά, ούτε κοινωνικά.
Μιλάμε για μια ακραία, μη ανθρώπινη συμπεριφορά, πολλώ μάλλον που ήταν και παιδί του –δεν ήταν ένα ξένο παιδί που απήχθη ή κάτι άλλο. Άρα περνάμε σε μία σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης η οποία δεν έχει αντικείμενο εξέτασης. Δεν έχει τίποτα να πεις», ενώ αναφερόμενος στον παιδοκτόνο πατέρα τόνισε πως «Ο ίδιος αν μπορέσει να πει κάτι… Και ο ίδιος νομίζω σε αυτές τις περιπτώσεις… Συνήθως, ξέρετε, αυτοκτονούν ή έχουν κάποιον βίαιο θάνατο από αλλού. Δεν αντέχεται αυτό ούτε από τον ίδιο που το έκανε, ούτε από τη σύζυγο. Δεν αντέχεται αυτό».

Αν και αυτή η δήλωση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, δε μπορούμε να αρνηθούμε ότι εκφράζει μια αντικειμενική πραγματικότητα. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου, τα σωφρονιστικά ιδρύματα διέπονται από δικούς τους κανόνες, που συχνά απέχουν από την ηθική της υπόλοιπης κοινωνίας. Το ιδιόμορφο καθεστώς αυτοδικίας και ο νόμος της ζούγκλας που επικρατούν στις φυλακές είναι λίγο ως πολύ γνωστά στο ευρύ κοινό.

Αν είναι έτσι λοιπόν… τι το απρεπές ενέχει η δήλωση του υπουργού; Για ποιον λόγο δημιουργήθηκε αυτό το κύμα αντιδράσεων εναντίον του;

Το ειδεχθές της συγκεκριμένης δήλωσης βρίσκεται στο κοινωνικό μήνυμα που περνάει. Το τι συμβαίνει μέσα στις φυλακές όλων των χωρών είναι όντως μια πραγματικότητα. Και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι ο κος Πανούσης, ως διαπρεπής εγκληματολόγος, λέει την αλήθεια. Όταν όμως, από τη θέση μάλιστα του υπουργού, αντιμετωπίζει αυτή την κατάσταση ως έναν άτυπο θεσμό και δέχεται έναν τέτοιον τρόπο τιμωρίας, τα ηθικά μηνύματα που περνάει στην κοινωνία είναι εμφανώς ανθρωποφαγικά.

Μια κοινωνία σε σύγχυση, αποπροσανατολισμένη, αλυσοδεμένη από τη δύναμη της τέταρτης εξουσίας -των ΜΜΕ- που βουλιάζει ολοένα και βαθύτερα στην οικονομική ανέχεια, είναι λογικό να αναζητά εξιλαστήρια θύματα στα οποία θα καταλογίσει τις ευθύνες για την κατάστασή της. Η συσσωρευμένη οργή για την απολεσθείσα ευμάρεια των προηγούμενων δεκαετιών, όταν αδυνατεί -λόγω άγνοιας- να εκφραστεί μέσω της λογικής οδού, δημιουργεί φαινόμενα κοινωνικού αυτοματισμού, που οδηγούν με τη σειρά τους στη στοχοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Και ο κοινωνικός αυτοματισμός λειτουργεί αποκλειστικά με σκοπούς παραπλανητικούς για τα μέλη μιας κοινωνίας, ανεξάρτητα από την απέχθεια του γεγονότος που τον θέτει σε λειτουργία. Έτσι, αγνοώντας τις αιτίες του υλικού και πνευματικού της ξεπεσμού -και όταν δεν ερευνά κανείς τις ρίζες ενός προβλήματος, είναι αδύνατο να βρει και τη λύση του- η κοινωνία καταλήγει να διαγράφει φαύλους κύκλους γύρω από τον εαυτό της, κατασπαράσσοντας τα πιο περιθωριοποιημένα κομμάτια της. Σε άλλες εποχές, τα κομμάτια αυτά ήταν οι Εβραίοι, οι Τσιγγάνοι, οι ομοφυλόφιλοι, οι κομμουνιστές. Σήμερα, τίθενται στο περιθώριο κάποιες άλλες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες ωθούνται στην εξαθλίωση από ένα καταρρέον σύστημα που, μη μπορώντας πλέον να λειτουργήσει, κάνει απέλπιδες προσπάθειες για να κρατηθεί όρθιο. Και όταν το τμήμα της κοινωνίας που βρίσκεται στο περιθώριο είναι μικρό, τότε τα υπόλοιπα μέλη της απλώς θα το απομονώσουν. Τι γίνεται όμως όταν οι συνθήκες της οξυνόμενης ανέχειας ωθήσουν στην εξαθλίωση ένα σημαντικά μεγαλύτερο κομμάτι πολιτών; Μήπως μια τέτοια κατάσταση θα οδηγούσε σε επικίνδυνο για την επιβίωση της κοινωνίας διχασμό…;

Σε αυτά τα πλαίσια λοιπόν, ερχόμενη αντιμέτωπη με ένα τόσο τεταμένο κλίμα στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας, μια προοδευτική κυβέρνηση που λειτουργεί προς όφελος της χώρας και των κατοίκων της, θα όφειλε τουλάχιστον να κατευνάσει τα πνεύματα, τονίζοντας τις κοινωνικές ρίζες τέτοιων φαινομένων και φυσικά, σε δεύτερο χρόνο, να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για τη δόμηση ενός πραγματικού κοινωνικού κράτους. Μαζί με όποιες πολιτικές αποφάσεις κάτι τέτοιο συνεπάγεται.

Αντιθέτως, ο κος Πανούσης φρόντισε να εξωθήσει τις λογικές του κοινωνικού αυτοματισμού και της ανθρωποφαγίας στα άκρα, κάνοντας, επί της ουσίας, επίκληση στους έγκλειστους στις φυλακές για την απόδοση δικαιοσύνης. Γιατί, όταν λέει στο κοινό ότι οι φυλακές αποτελούν κράτος εν κράτει, ακολουθώντας το δικό τους δίκαιο, αυτό ακριβώς κάνει.

Κι εδώ θα πρέπει να προσέξουμε κάτι: Έχει μεγάλη διαφορά το να αναφέρει κανείς τέτοιου τύπου δεδομένα στα πλαίσια μιας συζήτησης επιστημονικού περιεχομένου από το να τα χρησιμοποιεί για να εξευμενίσει το εξαγριωμένο, αλαλάζον πλήθος που ζητάει την εκτέλεση του εγκληματία. Δίνεται έτσι η αίσθηση ότι -έστω και εκτός νομικού πλαισίου- η «δικαιοσύνη» που ζητούν θα αποδοθεί. Καθίσταται λοιπόν αποδεκτή στο υποσυνείδητο της κοινωνίας η λογική που πρεσβεύει ότι το αίμα ξεπλένεται με αίμα. Και, στην παράξενη εποχή που διανύουμε, τέτοιες αντιλήψεις είναι -το λιγότερο- επικίνδυνες.

Ακόμα περισσότερο, όταν ως υπουργός αποδέχεται τους γκανγκστερικούς κανόνες που επικρατούν εντός των φυλακών, χωρίς να δηλώνει διατεθειμένος να προσπαθήσει -έστω- να αναλάβει δράση για να αλλάξει την κατάσταση, τότε είτε αποδέχεται ανοιχτά την ανικανότητα τη δική του και της κυβέρνησής του, είτε επικροτεί τις συγκεκριμένες πρακτικές. Τελικά, η λύση που εμμέσως πλην σαφώς προτείνεται είναι ότι θα κάνουν άλλοι τη βρώμικη δουλειά (εν προκειμένω οι άλλοι φυλακισμένοι), προσφέροντας ικανοποίηση σε όσους φωνάζουν «Θάνατος στον παιδοκτόνο!», ενώ παράλληλα ο κρατικός μηχανισμός δε θα λερώσει τα χέρια του με αίμα.

Αναρωτιέται λοιπόν κανείς τι είδους προστασία παρέχει στους πολίτες το συγκεκριμένο υπουργείο από τη στιγμή που, από τη μια αφήνει εκατοντάδες προσφύγων να πνιγούν στα νερά της Μεσογείου, ενώ έχει τη δυνατότητα να επέμβει, και από την άλλη ενισχύει διχαστικές λογικές αυτοδικίας στο εσωτερικό της χώρας. 

Αγρεύων εξ Αγριάς

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου