Των Σάββα Ρομπόλη και Βασίλη Μπέτση

Η κρίση της απασχόλησης, με την έννοια του υψηλού επιπέδου ανεργίας και της αδυναμίας δημιουργίας περισσότερων νέων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης καθώς και η κρίση του κοινωνικού κράτους, με την έννοια της συρρίκνωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων και παροχών, αποτελούν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της μετάβασης, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, από τη συλλογικότητα και τη συλλογική ευθύνη στην εξατομίκευση και την ατομική ευθύνη.

Πράγματι, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, η κατεύθυνση αυτή που επέλεξαν, στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού και της παγκοσμιοποιημένης απελευθέρωσης των αγορών (κεφαλαίου και εργασίας) και των οικονομιών, οι πολυεθνικές εταιρείες αλλά και οι εθνικές επιχειρήσεις, ενσωματώνει τις ανατροπές του θεσμικού πλαισίου και τις ασκούμενες πολιτικές σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Παράλληλα, το νεοφιλελεύθερο αυτό πρότυπο οργάνωσης της απασχόλησης, των εργασιακών σχέσεων και του κοινωνικού κράτους έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή αύξηση της μη σταθερής και ευέλικτης απασχόλησης και όχι μόνο. Το πρότυπο αυτό ανατρέπει τις συνθήκες της πλήρους και οκτάωρης απασχόλησης, εισάγει την ανασφάλεια στην απασχόληση ενώ κρατάει χαμηλό το επίπεδο των αμοιβών. Επίσης δεν καταφέρνει να καταπολεμήσει την ανεργία, διευρύνει τις ανισότητες και γενικότερα συρρικνώνει τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το επιχείρημα, ωστόσο, των διεθνών οργανισμών (π.χ. ΔΝΤ, ΟΟΣΑ), των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων που ασκούν αυτές τις πολιτικές ευελιξίας στην οικονομία και την αγορά εργασίας επιμένει στην αντίθετη κατεύθυνση. Προκρίνει την επίτευξη της αύξησης του επιπέδου ανταγωνιστικότητας των οικονομιών, την αύξηση της απασχόλησης, την καταπολέμηση της ανεργίας και τη συρρίκνωση των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων.

Πιο συγκεκριμένα, αξίζει να σημειωθεί ότι ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) υποστηρίζει ότι η ευελιξία της εργασίας αντισταθμιζόμενη με περισσότερη ασφάλεια και διεύρυνση της απασχόλησης, θα εξασφαλίσει, μεταξύ των άλλων, συνθήκες αύξησης του εισοδήματος (ιδιαίτερα του φτωχότερου 20% των νοικοκυριών) και περιορισμού των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων.

Έπεσαν έξω στους υπολογισμούς

Με άλλα λόγια, στο πλαίσιο αυτού του επιχειρήματος υποστηρίζεται ότι οι ασκούμενες ευέλικτες πολιτικές στην οικονομία και την εργασία που κινούνται στον άξονα «ευελιξία της απασχόλησης αντί επιδόματος ανεργίας» ή «προστασία της ευελιξίας αντί της φιλανθρωπίας», παρατηρούνται σε εκτεταμένη κατάσταση και μορφές εφαρμογής στις ΗΠΑ, την Αγγλία και τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Όμως, παρά το γεγονός ότι η εκτεταμένη εφαρμογή τους δεν έχει συμβάλλει, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, στην ουσιαστική επίλυση των σοβαρών προβλημάτων της αγοράς εργασίας, εντούτοις διατυπώνεται, λανθασμένα, ο αντίθετος ισχυρισμός. Ισχυρίζονται δηλαδή ότι συνέβαλαν και συμβάλλουν στην αύξηση του «κατασκευασμένου μεθοδολογικά» υψηλού ποσοστού της απασχόλησης (π.χ. ΗΠΑ 70,7%, Πορτογαλία 70% τον Σεπτέμβριο του 2018), θεωρώντας ότι απομακρύνονται τα μέλη των φτωχότερων νοικοκυριών από τις συνθήκες της ακραίας φτώχειας.

Ταυτόχρονα, υποστηρίζεται λανθασμένα ότι σε χώρες όπου παρατηρείται έλλειμμα της ευελιξίας στην αγορά εργασίας (π.χ. Γαλλία, Ιταλία), εμποδίστηκαν οι επιχειρήσεις να δημιουργήσουν νέες ευέλικτες θέσεις εργασίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να οδηγούνται «στη διάβρωση της κοινωνικής συνοχής, στην διεύρυνση του κοινωνικού ελλείμματος, στον κίνδυνο περιορισμού των δημοκρατικών λειτουργιών και της αποσύνθεσης του διεθνούς εμπορίου».

Αντίθετα, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, οι ασκούμενες, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, πολιτικές απελευθέρωσης των οικονομιών και ευελιξίας της αγοράς εργασίας, δεν θωράκισαν, όπως αναμενόταν λανθασμένα, τους οικονομικούς σχηματισμούς διεθνώς από την οικονομική κρίση-ύφεση του 2008 και τις χώρες της Ευρωζώνης από την κρίση δανεισμού. Μια κρίση όμως που μετεξελίχθηκε από τις ασκούμενες πολιτικές των Μνημονίων, σε κρίση χρέους και σε αποικίες χρέους. Το ίδιο, οι ευέλικτες αυτές πολιτικές δεν θωράκισαν ούτε τις αγορές εργασίας, όπου η δεσπόζουσα κατάσταση της κατάρρευσης τους λόγω της ευελιξίας, οδήγησε, στην σημαντική αύξηση της ανεργίας με ανασφάλεια και ανισότητες.

Η ελληνική περίπτωση

Από την άποψη αυτή, είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της ελληνικής οικονομίας με την έννοια ότι η ευέλικτη απασχόληση μετεξελίσσεται από προσωρινή σε μόνιμης διάρκειας ευέλικτη, χαμηλά αμειβόμενη (385 ευρώ μεικτά αμείβονται 629.687 εργαζόμενοι-2017), αδήλωτη και ανασφάλιστη απασχόληση, που μεταξύ άλλων, ουσιαστικά αποκρύπτει την πραγματική ανεργία και τις ανισότητες.