Έχετε ακούσει το Solana? Πρόκειται για ένα κρυπτονόμισμα- το 7^ο σημαντικότερο όσο γράφονται αυτές οι γραμμές, ανάμεσα σε περίπου 9234. Το Solana, λοιπόν, πέρυσι το Νοέμβριο είχε αξία 1,98 δολάρια, το ένα. Σήμερα, η αξία του ανά μονάδα έχει ανέλθει σχεδόν στα 150 δολάρια. Πρόκειται για μία μόνο από τις «μαγικές» ιστορίες των εξωτικών προϊόντων- νομισμάτων (?). Δίπλα σε αυτά έχουμε τα Non- Fungible Tokens -NFT’s- των οποίων το μερίδιο στην παγκόσμια αγορά ανέβηκε μέσα στο 2021 κατά 1,785% και τα Cryptopunks, τα οποία –αλήθεια– με μια πρώτη ματιά δεν βγάζουν κανένα νόημα. Με μια πρώτη ματιά…

Δεν πρόκειται περί ενός νομίσματος μόνο. Η κεφαλαιοποίηση της αγοράς των κρυπτονομισμάτων, την ημέρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές έφτανε τα 2.37 τρις δολάρια, με άνοδο 2.3% από την προηγούμενη ημέρα. Παρεμπιπτόντως, κάτι μας λέει  ο ρυθμός επέκτασης σε ημερήσια βάση ως προς τις ελπίδες που δημιουργούνται, σωστά; Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, η κεφαλαιοποίηση της πετρελαιοβιομηχανίας και της βιομηχανίας φυσικού αερίου για το 2021 υπολογιζόταν περίπου στο 2,1 τρις δολάρια, του ατσαλιού υπολογίζεται ότι ίσως να προσεγγίσει το 1,1 τρις δολάρια μέχρι το 2025, η παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων και αγροτικής παραγωγής μαζί, φθάνει τα 9 τρις. δολάρια, ενώ του τραπεζικού τομέα, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2021 προσέγγισε το ποσό των 7,4 τρις δολαρίων.

Αν δεν είναι αρκούντως εντυπωσιακά τα παραπάνω, οι προβλέψεις για το μέλλον των κρυπτονομισμάτων είναι ακόμα εντυπωσιακότερες: πώς θα σας φαινόταν για παράδειγμα, το ένα bitcoin να αγγίξει το 1 εκατομμύριο δολάρια; Θα ρωτήσετε- και θα έχετε δίκιο- πόσο αξιόπιστες είναι αυτές οι προβλέψεις. Όχι πολύ, μάλλον. Άλλωστε, μόλις φέτος, η ναυαρχίδα των κρυπτονομισμάτων, το bitcoin έφθασε στα 60.000 δολάρια το ένα, κατρακύλησε στα 30.000 δολάρια μέσα σε λίγες εβδομάδες και σήμερα προσεγγίζει πάλι τα 50.000 δολάρια. Έχει όμως πολύ μεγάλη σημασία η αξιοπιστία των προβλέψεων, όταν στα μάτια των επενδυτών σχηματίζονται δολάρια και όταν τα περισσότερα-συστημικά και μη- μέσα κάθε είδους μιλούν για ένα μέλλον στο οποίο τα κρυπτονομίσματα θα κυριαρχούν;

Η εύκολη εξήγηση είναι ότι πρόκειται περί μιας φούσκας η οποία θα σκάσει. Άλλωστε δεν τρέφεται ο καπιταλισμός από τέτοιες φούσκες; Ας σκεφτούμε λίγο παραπάνω πριν απαντήσουμε με ένα γρήγορο «ναι».

Είναι βέβαιο ότι γύρω από το, και μέσα στο, «οικοσύστημα»- νεολογισμός της ακαδημαϊκής και οικονομικής ελίτ- της αγοράς των κρυπτονομισμάτων, ένα μεγάλο μέρος των αξιών που συσσωρεύονται έχει να κάνει με προσδοκίες, κάποιες εκ των οποίων σίγουρα δεν θα επιβεβαιωθούν. Αυτό είναι το μέρος της φούσκας. Όμως πέρα από αυτό υπάρχει κάτι πολύ βαθύτερο, με υλικούς και ιδεολογικούς όρους, τόσο ισχυρούς ώστε ωθούν το κυρίαρχο καπιταλιστικό μοντέλο σε νέα όρια ταλάντωσης.

Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι τα κρυπτονομίσματα βασίζονται σε ένα τεχνολογικό υπόβαθρο- blockchain- και σε ένα ιδεολογικό- την μακρόχρονη νεοφιλελεύθερη κυριαρχία. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει κάνει τόσο καλή δουλειά στο να πλήξει την αξιοπιστία σχεδόν κάθε κρατικού και κάθετου θεσμού και δομής, ώστε σε συνδυασμό με την χρηματοπιστωτική κρίση, ιδίως του 2007-2008, η οποία εξαφάνισε την αξιοπιστία και των θεσμών ακόμα που ελέγχονται από το κατεστημένο και την ολιγαρχία- κεντρικές και μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες, συστημικά ΜΜΕ, κυβερνήσεις, πολιτειακοί θεσμοί– αλλά και με τα αρνητικά επιτόκια των τραπεζών, η ιδέα του «αποκεντρωμένου» ή καλύτερα μη συγκεντρωτικώς ελεγχομένου χρήματος καθίσταται ιδιαιτέρως ελκυστική.

Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι τα κρυπτονομίσματα είναι τρία πράγματα σε συσκευασία ενός: χρηματιστηριακά προϊόντα- γεμάτα υποσχέσεις-, μέσα αποθήκευσης αξιών και φυσικά ανταλλακτικά μέσα, δηλαδή χρήμα. Ατελές, όπως εξηγεί μεταξύ άλλων ο Γιάνης Βαρουφάκης, σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του- για την ακρίβεια μιλάει για νόμισμα το οποίο είναι διαφορετικό σχετικώς από το χρήμα ως έννοια- ωστόσο χρήμα.

Αυτό που σε ένα συνηθισμένο νόμισμα θα αποτελούσε το βασικό αποτρεπτικό έως καταστροφικό στοιχείο για την αξιοπιστία του- οι ραγδαίες μεταβολές στην αξία του, δηλαδή ένα πληθωριστικό σκαμπανέβασμα χωρίς τέλος- στα κρυπτονομίσματα αποτελεί στοιχείο της γοητείας τους ή έστω αναγκαίο κακό ενόψει ενός μεγαλύτερου οφέλους.

Το μεγαλύτερο όφελος προκύπτει από την δυνατότητα αδιαμεσολάβητων παγκοσμίως συναλλαγών, χωρίς καμία κεντρική αρχή να μπορεί επί της ουσίας να παρέμβει- παρά ίσως με πολλούς πόρους και με πολύ κόπο. Το επιπλέον στοιχείο της γοητείας τους ,πέρα από το παραπάνω είναι ότι υπό το σύνθημα “hodl” -αναγραμματισμός του “hold”, δηλαδή «κράτησε»- εκατομμύρια χρήστες ελπίζουν ή και όντως κερδοφορούν, άλλοτε χάρη και στην βοήθεια δισεκατομμυριούχων- «προφητών» του μετανεωτερικού μας κόσμου ή και κόντρα σε αυτούς- όποτε από προφήτες γίνονται villains.

Ναι, καλά το καταλάβατε: καπιταλισμός με ποπ κουλτούρα και ένα μείγμα νεοφιλελευθερισμού, κλασικού κυνηγιού εύκολου πλουτισμού, μετανεωτερικότητας και αντισυστημικής  ρητορείας.

Βεβαίως, αυτό το ατελές χρήμα, χρειάζεται ακόμα τους κλασικούς καπιταλιστικούς, συγκεντρωποιημένους θεσμούς, τουλάχιστον για όσο ακόμα οι κοινότητες παραγωγών θα παραμένουν πολύ αδύναμες ως προς τα μεγάλα ιδιωτικά καπιταλιστικά συμφέροντα και τις κεντρικές τράπεζες και για όσο ο φυσικός κόσμος θα κυριαρχεί επί του κυβερνοχώρου. Εν τέλει, το κάθε κρυπτονόμισμα αποτιμάται σε κάποιο νόμισμα το οποίο εκδίδεται από μια κεντρική τράπεζα και έχει αξία όσο είναι μετατρέψιμο σε τέτοια νομίσματα ή και όσο περισσότερό, μεγάλες εταιρείες ή κράτη θα τα αποδέχονται ως συναλλακτικά μέσα. Θεωρητικώς, θα μπορούσαν οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις να προσπαθήσουν να τα πνίξουν.

Πρακτικώς κάτι τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα: τόσο η συναλλακτική, όσο και η χρηματιστηριακή τους φύση έλκει πολλά κεφάλαια για να επιτραπεί να καταδιωχθούν και μάλιστα εξοντωτικώ τω τρόπω. Αντιθέτως: από τη μια προσφέρουν ένα -μαζικώς δημοφιλές μάλιστα- πλαίσιο γρήγορου πλουτισμού. Αν τα κρυπτονομίσματα υπήρχαν όταν ο Μπέρνι Μάντοφ έστηνε τις πυραμίδες του, μάλλον θα απεβίωνε σε κάποια έπαυλη, θεωρούμενος ως γκουρού και μάγος. Τα συμφέροντα που συνωθούνται δεν θα επιτρέψουν εύκολα να καταργηθεί κάτι, το οποίο πέραν όλων των άλλων έχει και ισχυρή λαϊκή βάση, ως νομιμοποιητικό μανδύα της περαιτέρω υπερσυγκέντρωσης πλούτου.

Από την άλλη, τα συμφέροντα γύρω από τα κρυπτονομίσματα συγκεντρώνουν πολιτική ισχύ. Πρωτοφανή ισχύ. Σκεφτείτε ότι ένα ολιγοπώλιο ιδιωτικών εταιρειών, μπορεί ίσως, στο κοντινό μέλλον να επιβάλλει ένα παγκόσμιο νόμισμα, πέρα από το «επίσημο» νομισματικό σύστημα. Οι Κινέζοι δείχνουν να το συνειδητοποιούν. Οι ΗΠΑ παλεύουν ακόμα να βρουν αν θα πράξουν και τι με το αφεντικό της Facebook.

Εδώ βρίσκεται το κλειδί: τα κρυπτονομίσματα δεν αποτελούν στον πυρήνα τους σπέκουλα αλλά αποσυγκέντρωση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού μέχρι του σημείου της αποσύνθεσης των αναγκαίων για την επιβίωσή του κρατικών αρμών. Όχι τυχαία, αυτή η αποσυγκένρωση συγχρονίζεται και εξελίσσεται μαζί με την υπερσυγκέντρωση ολιγοπωλιακής ισχύος υπέρ των πολύ μεγάλων μερίδων κεφαλαίου. Κοινώς, η πολιτική λειτουργία χάνει ακόμα και τον ρόλο του τροχονόμου στην Δύση και επομένως δεν μπορεί να εμφανίσει κανένα συνεκτικό σχέδιο σε εθνική και υπερεθνική κλίμακα, την ώρα που η ανερχόμενη Κίνα και γενικώς ο αναδυόμενος κόσμος επιχειρεί το αντίθετο.

Επιπλέον, ένα ακόμα ζήτημα εμφανίζεται, πιο απτό αν προτιμάτε: μετά από μια δεκαετία ποσοτικής χαλάρωσης, κοινώς τυπώματος χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, χωρίς κανένα μηχανισμό διασφάλισης πως όλη αυτή η ατελείωτη ρευστότητα θα κατευθυνθεί στην παραγωγή, γιατί να μην ρισκάρει κανείς με προϊόντα τα οποία υπόσχονται εξωφρενικές αποδόσεις και αντί του παραπάνω να τα «ρίξει» στην πραγματική οικονομία; Δεν είναι τυχαίο ότι από το 1980 μέχρι και σήμερα, η μέση παραγωγικότητα στις 29 πλέον αναπτυγμένες οικονομίες διαρκώς μειώνεται. Ποιο κίνητρο παραγωγικής επανάστασης μπορεί να βρει ο καπιταλισμός, όταν ακόμα και τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά «κανάλια» κερδοφορίας είναι πολύ συντηρητικά ως προς την κερδοφορία τους, μπροστά στον νέο, συναρπαστικό «κόσμο» του κέρδους χωρίς όρια;

Προσοχή: μπορεί ένα μεγάλο μέρος αυτών των προσδοκιών να αποδειχτεί φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Και; Πρώτον, η αγορά η ίδια των κρυπτονομισμάτων θα έχει μέχρι τότε κατοχυρωθεί και κυρίως, έτσι δεν δουλεύει ο καπιταλισμός; Με προσδοκίες χάρη στις οποίες κάποιοι βγάζουν πολλά λεφτά, τόσα πολλά ώστε να μπορούν να μαγεύονται και εκείνοι που μένουν άφραγκοι.

Εν τω μεταξύ, αντί τα τρισεκατομμύρια του τυπωμένου χρήματος να πηγαίνουν σε έρευνα, βιομηχανία, παραγωγή και κοινωνικές παροχές, πέφτουν σε μια μαύρη τρύπα εξωτικών προϊόντων, τα οποία στην πραγματικότητα δημιουργούν την δομική μέγα- φούσκα, της συστηματικής παραγωγής ολοένα μεγαλύτερου πλούτου με ολοένα μικρότερη παραγωγή.

Στο προαναφερθέν άρθρο του, ο Γιάνης Βαρουφάκης έχει δίκιο όταν θέτει το ζήτημα όχι του να προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από τις συγκεντρωτικές δομές του παγκοσμίου και εθνικού καπιταλισμού αλλά να τις καταλάβουμε και να τις ελέγξουμε, παρότι η διεκδίκηση του εκδημοκρατισμού είναι ατελέσφορη. Η διεκδίκηση είναι ο κοινωνικός έλεγχος συνολικά.