Του Δημήτρη Σκουτέρη *
Σε έναν κόσμο όπου η διεθνής πολιτική εξελίσσεται σε μια ιδιότυπη παρτίδα σκάκι, τέσσερις παίκτες κυριαρχούν στη γεωπολιτική σκακιέρα: οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία
Κάθε μία από αυτές τις υπερδυνάμεις έχει διαφορετικό στυλ παιχνιδιού - άλλες επιλέγουν την επίθεση, άλλες την άμυνα, κάποιες περιμένουν με στρατηγική υπομονή, ενώ ορισμένες δεν έχουν αποφασίσει ακόμα ποια θέση κατέχουν στην παρτίδα.
ΗΠΑ: Η Πράξη Πάνω από τη Σκέψη
Η Αμερική είναι το κράτος της δράσης. Η στρατηγική της, ακόμα και όταν φαίνεται παρορμητική ή πρόχειρη, κινείται με βάση τη λογική της ισχύος και της πρωτοβουλίας. Από την εισβολή στο Ιράκ το 2003 μέχρι τον εμπορικό πόλεμο με την Κίνα επί διακυβέρνησης Τραμπ, οι ΗΠΑ παραμένουν πιστές στο δόγμα της «πρώτα πράττω, μετά σκέφτομαι». Είναι η υπερδύναμη που προτιμά να κινείται γρήγορα και να διορθώνει στην πορεία, παρά να παραμένει ακίνητη υπό τον φόβο της αποτυχίας.
Ωστόσο, αυτή η στρατηγική εμπεριέχει και κινδύνους: συχνά προκαλεί αντιδράσεις, ανατροπές συμμαχιών, ακόμα και στρατηγικά λάθη. Η εμμονή της Ουάσινγκτον με την άμεση επίτευξη αποτελεσμάτων και την παγκόσμια ηγεμονία καθιστά δύσκολη τη διαχείριση των μακροπρόθεσμων συνεπειών. Η Αμερική, με όλα τα πλεονεκτήματα της ισχύος της, σπανίως σταματά για να αναρωτηθεί «με τι κόστος;».
Κίνα: Ο Δάσκαλος της Στρατηγικής
Η Κίνα είναι ο μεγάλος δάσκαλος του σκακιού. Η στρατηγική της βασίζεται στην παρατήρηση, στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και στη διακριτική αλλά σταθερή υλοποίηση. Όταν τελικά κινείται, ο κόσμος μένει άφωνος — είτε πρόκειται για την κατασκευή τεχνολογικών μητροπόλεων όπως το Σεντζέν, είτε για την ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης που προκαλεί πανικό στη Wall Street, όπως το DeepSeek.
Η ικανότητα της Κίνας να σκέφτεται και να δρα σε αρμονία αποτελεί το κύριο στρατηγικό της πλεονέκτημα. Δεν επηρεάζεται εύκολα από εξωτερικές πιέσεις και παραμένει σταθερά προσανατολισμένη στους εθνικούς της στόχους. Στο παιχνίδι ισχύος με τις ΗΠΑ, η Κίνα δεν επιδιώκει απλώς να ανταγωνιστεί. Σκοπεύει αρχικά να υποκαταστήσει, έως ότου τελικά επικρατήσει με στόχο να προσφέρει μια εναλλακτική μορφή παγκόσμιας ηγεσίας που βασίζεται στην οικονομική επιρροή, την τεχνολογική καινοτομία και την πολιτισμική αυτοπεποίθηση.
Ινδία: Παγιδευμένη στη Σκέψη
Η Ινδία αποτελεί ένα παράδοξο στη διεθνή σκακιέρα. Είναι μια χώρα γεμάτη δυνατότητες, με πληθυσμιακό μέγεθος, δημογραφικά πλεονεκτήματα και τεράστιο πνευματικό απόθεμα. Ωστόσο, συχνά δείχνει ανίκανη να μετατρέψει τη στρατηγική σκέψη σε ουσιαστική κίνηση. Τα μεγαλόπνοα προγράμματα όπως το "Make in India" ή το "Startup India" μένουν ημιτελή, παγιδευμένα από τη γραφειοκρατία και την πολιτική ατολμία.
Η στάση της Ινδίας απέναντι στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια ενίσχυσε αυτή την εικόνα υποχωρητικότητας. Η διαχείριση των δασμών από την κυβέρνηση Μόντι κατά την περίοδο Τραμπ χαρακτηρίστηκε από παραχωρήσεις χωρίς ουσιαστικά ανταλλάγματα, φανερώνοντας αδυναμία στη διαπραγμάτευση και απώλεια στρατηγικής αυτονομίας. Από το θάρρος της εποχής Μανμόχαν Σινγκ το 2008 — όταν αρνήθηκε να υπογράψει το NPT και εξασφάλισε ιστορική εξαίρεση για την πυρηνική Ινδία — η χώρα δείχνει να έχει απομακρυνθεί από τη διεκδικητική της στάση.
Το πιο ανησυχητικό; Η εσωτερική δημοκρατική διάβρωση. Η συγκέντρωση εξουσίας, η φίμωση της αντιπολίτευσης και η απομάκρυνση από τη θεσμική λογοδοσία έχουν αποδυναμώσει τη φωνή της Ινδίας στη διεθνή σκηνή. Αν συνεχίσει έτσι, κινδυνεύει να μετατραπεί από ανερχόμενη υπερδύναμη σε εξαρτημένο κράτος — ένα πιόνι, όχι παίκτης, στη γεωπολιτική σκακιέρα.
Ρωσία: Η Στρατηγική Ευελιξία της Αντίστασης
Η Ρωσία είναι ο πιο «απρόβλεπτος» παίκτης του παιχνιδιού. Κινείται με βάση τον ρεαλισμό, τη γεωπολιτική αντίληψη περί «ρωσικού χώρου» και τη βαθιά ιστορική της μνήμη. Η Μόσχα αντιδρά με ένταση σε οποιαδήποτε δυτική επέκταση, ιδιαίτερα μέσω του ΝΑΤΟ, και εφαρμόζει στρατηγική υβριδικής ισχύος που περιλαμβάνει έναν πολύπλοκο συνδυασμό στρατιωτικών, πολιτικών, οικονομικών, πληροφοριακών και τεχνολογικών μεθόδων, που στοχεύουν στην επίτευξη γεωπολιτικών στόχων χωρίς να καταφεύγουν πάντα σε έναν συμβατικό πόλεμο.
Η πολύπλοκη στρατηγική της δηλαδή συνδυάζει:
1. Βαθιά γεωπολιτική ανάλυση που προέρχεται από ιστορική εμπειρία και αντίληψη εθνικών συμφερόντων.
2. Προσεκτικά υπολογισμένες κινήσεις που συχνά εφαρμόζονται σταδιακά και με υβριδικούς τρόπους.
3. Ικανότητα προσαρμογής σε μεταβαλλόμενες συνθήκες, όπως φαίνεται από την ενεργειακή της πολιτική έναντι της ΕΕ.
4. Μακροπρόθεσμη στρατηγική που βασίζεται σε σταθερούς πυλώνες (αντίσταση στη Δυτική επέκταση, προστασία "ρωσικού χώρου").
Η Ρωσία μπορεί να μην είναι τόσο συστηματική όσο η Κίνα στον τρόπο που "σκέφτεται και μετά κινείται", αλλά σίγουρα δεν δρα χωρίς βαθιά στρατηγική σκέψη. Ταυτόχρονα, διατηρεί μια ιδιαίτερη ρωσική προσέγγιση που συνδυάζει ρεαλισμό, υπομονή και την ικανότητα να αξιοποιεί γεωπολιτικές ευκαιρίες όταν αυτές εμφανίζονται.
Στο Τέλος του Παιχνιδιού
Η γεωπολιτική σκακιέρα αλλάζει. Η εποχή της μονοπολικότητας έχει τελειώσει και ο κόσμος βαδίζει προς μια νέα ισορροπία. Σε αυτή την παρτίδα, το ποιος θα κάνει «ματ» εξαρτάται όχι μόνο από τη στρατιωτική ή οικονομική ισχύ, αλλά και από τη φιλοσοφία της στρατηγικής:
- Η Αμερική χρειάζεται να μάθει να σκέφτεται πριν ενεργήσει.
- Η Ινδία πρέπει να ξεφύγει από την ακινησία και να διεκδικήσει δυναμικά τον ρόλο της.
- Η Κίνα προχωρά αθόρυβα αλλά αποφασιστικά προς την ηγεσία του μέλλοντος.
- Η Ρωσία παίζει σκληρά, υπενθυμίζοντας στον κόσμο ότι η ισχύς έχει πολλές μορφές.
Βεβαίως το σκάκι των υπερδυνάμεων δεν έχει σαφείς κανόνες, αλλά έχει ξεκάθαρους στόχους: κυριαρχία, επιρροή, επιβίωση. Ο χρόνος για αναμονή έχει τελειώσει. Όποιος δεν κάνει την κίνησή του, κινδυνεύει να μείνει εκτός παιχνιδιού. Ιδίως μετά την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής, της κβαντικής επιστήμης και της βιοτεχνολογίας. Οι τεχνολογίες αυτές δεν αλλάζουν απλώς τον τρόπο που παράγουμε, καταναλώνουμε ή επικοινωνούμε· αλλάζουν τις ίδιες τις σχέσεις ισχύος και τα θεμέλια της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας.
Η επόμενη παρτίδα δεν θα είναι φιλική. Δεδομένου δε ότι ο κόσμος διασπάται ξανά: αυτή τη φορά όχι απλώς σε Βορρά και Νότο, αλλά σε χώρες που «παράγουν» τεχνολογίες και σε χώρες που τις «καταναλώνουν». Ιδού η νέα κυρίαρχη ΑΝΤΙΘΕΣΗ.
* Ο κ. Δημήτρης Σκουτέρης είναι Πολιτικός Αναλυτής.
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου