Εκατομμύρια εποχιακοί εργαζόμενοι σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι υπεύθυνοι για τη συλλογή πολλών προϊόντων χαμηλού κόστους που διατίθενται στα ευρωπαϊκά σούπερ μάρκετ. Δουλεύουν για ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο ή την καταρρακτώδη βροχή για να καλλιεργήσουν ή να κάνουν τη συγκομιδή φρούτων και λαχανικών, τα οποία όλοι θεωρούμε δεδομένο να τα έχουμε στο τραπέζι μας.

Όταν η πανδημία εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, οι εποχικοί εργάτες άρχισαν να γίνονται ορατοί, καθώς είναι απαραίτητοι και αναγκαίοι, ώστε να μην υπάρξει επισιτιστική κρίση στην ήπειρο. Η πολύμηνη ειδησεογραφική έρευνα του Lighthouse Reports σε συνεργασία με τα Der Spiegel, Mediapart και Euronews καταδεικνύει πως οι εργάτες αυτοί είναι οι σύγχρονοι «αόρατοι» σκλάβοι και πως η κρίση του COVID-19 έχει κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα, αν υπάρχει χειρότερο.

Το ρεπορτάζ «επισκέφτηκε» τη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, προκειμένου να τεκμηριώσει τις συνθήκες εργασίας για τους εποχιακούς μετανάστες εργαζόμενους. Οι δεκάδες συνεντεύξεις με εργάτες σε αγροκτήματα σε όλη την Ευρώπη, η έρευνα των συμβάσεων εργασίας και των εσωτερικών εταιρικών εγγράφων, οι κρυφές φωτογραφίες και βίντεο αποκάλυψαν ένα πρότυπο συστηματικής εκμετάλλευσης στην καρδιά της Ευρώπης.

Ακόμη και όταν οι εταιρείες εισπράττουν μεγάλες επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εποχικοί εργαζόμενοι της γεωργίας που διακινδυνεύουν τη ζωή τους ακόμη και μέσα στην κρίση της πανδημίας εξαπατώνται, κακοποιούνται, τιμωρούνται. Όλοι καταγγέλλουν εξαντλητικές και απλήρωτες ώρες, άθλιες συνθήκες εργασίας υπό τεράστια πίεση, κάκιστες συνθήκες στέγασης, περιστατικά με λεκτική, σωματική ακόμη και σεξουαλική κακοποίηση.

Η ιστορία του Mitache… η ιστορία όλων


Όταν ο George Mitache άκουσε για δουλειά στη Γερμανία στις αρχές Απριλίου, δεν μπορούσε να πιστέψει την τύχη του. Ένας γνωστός από ένα γειτονικό χωριό έψαχνε ανθρώπους που μπορούσαν να δουλέψουν στη συγκομιδή φράουλας. Ο διαμεσολαβητής ισχυρίστηκε ότι ο Mitache θα λάμβανε 5.000 έως 6.000 ευρώ για τρεις μήνες εργασίας σε ένα αγρόκτημα κοντά στη Βόννη της Δυτικής Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένων της πτήσης και της διαμονής.

Ο 28χρονος Mitache ζει με την έγκυο σύζυγό του και την κόρη του στο Băcani, ένα χωριό στα ανατολικά της Ρουμανίας από τις φτωχότερες περιοχές της χώρας. Περιγράφει στο Spiegel, το τι έζησε στα χωράφια της Γερμανίας…Όταν επιβιβάστηκε στο ναυλωμένο αεροπλάνο στις 24 Απριλίου, ήταν ακόμα σε καλή διάθεση. Ήθελε να χρησιμοποιήσει τα χρήματα που θα κερδίσει για να χτίσει ένα νέο σπίτι.

Όταν έφτασε στη Γερμανία, η χώρα μπήκε σε καραντίνα, λόγω της πανδημίας COVID-19. Ο Mitache και οι συνάδελφοί του μπερδεύτηκαν από τα μέτρα ασφαλείας. «Δεν υπήρχαν μάσκες για εμάς και τα λεωφορεία που μας έφεραν στο αγρόκτημα ήταν εντελώς γεμάτα», λέει. Ο Mitache και οι άλλοι Ρουμάνοι δεν παραπονέθηκαν, ούτε καν για τα καταλύματά τους: μια καλύβα από μοριοσανίδα για δέκα άτομα.

Τα γιγαντιαία ψυγεία βαρούσαν, ακόμη και τη νύχτα, καθιστώντας δύσκολο για τους εργαζόμενους να κοιμηθούν. Έντεκα άτομα από το χωριό του Mitache είχαν έρθει στο γερμανικό αγρόκτημα και τα δελτία ταυτότητάς τους αφαιρέθηκαν από την αρχή. «Βασικά κλειδωθήκαμε», λέει ο Mitache. «Έπρεπε να εργαστούμε για το κόστος της πτήσης και του φαγητού, μας είπαν ξαφνικά». Ο μεσάζων τους είχε υποσχεθεί μισθό 7 ευρώ την ώρα. Ο Mitache έμαθε αργότερα ότι το κατώτερο ωρομίσθιο στη Γερμανία είναι 9,35 ευρώ. Τελικά εξαρτιόταν από την απόδοση: 3 ευρώ ανά κουτί φράουλας. «Χρειαζόμασταν τουλάχιστον 45 λεπτά για αυτό», λέει. Συνήθως δούλευαν 10-12 ώρες την ημέρα.

Δύο εβδομάδες μετά την άφιξή τους, οι Ρουμάνοι ήθελαν να μάθουν πόσα χρήματα είχαν κερδίσει. Τους είπαν ότι δεν είχαν ακόμη εξοφλήσει τα αεροπορικά τους εισιτήρια. Ο μεσάζων εξήγησε ότι αν δεν τους άρεσε, θα μπορούσαν να φύγουν. «Μετά από τρεις εβδομάδες, ρωτήσαμε τον Γερμανό, το αφεντικό για τις υποσχεθείσες συμβάσεις εργασίας.  Έπρεπε να υπογράψουμε κάτι. Μετά από αυτό πεταχτήκαμε στο δρόμο», λέει. Ήταν στις 13 Μαΐου. Τις επόμενες μέρες επειδή είχαν μόνο ρουμανικά χρήματα, δεν μπορούσαν να αγοράσουν τίποτα, φοβόντουσαν πως θα συλληφθούν  και κοιμόντουσαν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, εξηγεί. Χρειάστηκαν άλλες δυο βδομάδες και η βοήθεια απλών ανθρώπων για να επιστρέψουν στη Ρουμανία.

Όταν η δημοσιογραφική ομάδα του Spiegel επισκέφτηκε το αγρόκτημα φρούτων Schaefer στους λόφους της Ρηνανίας, στη δυτική Γερμανία, όπου εργαζόταν ο Mitache, αναγνώρισαν τα εμπορευματοκιβώτια στέγασης στα διώροφα οικιστικά υπόστεγα από μοριοσανίδες μπροστά από την αποθήκη από μακριά.

Στον εμπορικό τύπο, ο καλλιεργητής φρούτων Daniel Schaefer αρέσει να μεταδίδει την εικόνα ότι η επιχείρησή του είναι ένα πρότυπο αγρόκτημα. Είναι μέρος του συνεταιρισμού παραγωγών Landgard, ενός από τους μεγαλύτερους του είδους του, με περισσότερα από 3.000 μέλη και έσοδα περίπου 2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Μόνο το 2019, ο συνεταιρισμός έλαβε περισσότερα από 6 εκατομμύρια ευρώ ως βοήθεια από την ΕΕ.

Σύμφωνα με τον Schaefer, όλα γίνονται σωστά στο αγρόκτημά του. Και σε γραπτή δήλωση, η επιχείρηση απέρριψε τους περισσότερους από τους ισχυρισμούς εναντίον της. Ισχυρίζεται ότι οι κανόνες υγιεινής τηρήθηκαν αυστηρά και ότι το αγρόκτημα παρείχε και πλήρωνε για πολλά γεύματα καθημερινά, ότι τα δελτία ταυτότητας επιστράφηκαν μετά από δύο ημέρες το αργότερο, ότι σε όλους δόθηκε σύμβαση εργασίας και ότι θα έπρεπε να αποζημιωθεί για τα έξοδα πτήσης.

Υποστηρίζει επίσης ότι ο «ελάχιστος ωριαίος μισθός που σχετίζεται με την απόδοση» επέτρεπε ακόμη και στους εργαζόμενους να κερδίσουν περισσότερα από αυτά που έχουν νόμιμα δικαιώματα, ότι οι Ρουμάνοι έφυγαν εθελοντικά και υπέγραψαν επιστολές παραίτησης και πως η συμμόρφωση της στέγασης καθώς και της υγιεινής της εταιρείας είχαν ελεγχθεί από τις αρχές, προσθέτοντας ότι δεν υπήρξαν παράπονα.

Παραγκουπόλεις και τιμωρίες


Η Ισπανία είναι μία από τις βασικές παραγωγούς φρούτων και λαχανικών της Ευρώπης. Στην επαρχία της Ουέλβα, που βρίσκεται νότια, οι φράουλες είναι γνωστές ως ο κόκκινος χρυσός. Αποφέρουν τεράστια κέρδη: πάνω από μισό δισεκατομμύριο ευρώ κάθε χρόνο.

Ο κλάδος όμως έχει πολλές σκοτεινές πλευρές. Πολλοί από τους εργάτες στην περιοχή είναι παράτυποι μετανάστες, χωρίς χαρτιά, που μένουν σε chabolas: καλύβες από ξύλινες παλέτες, κόντρα πλακέ και πλαστικά θερμοκηπίων. Δεν έχουν ρεύμα, καθαρό νερό και οι συνθήκες υγιεινής είναι δραματικές. Αυτή είναι μια πάγια κατάσταση τα τελευταία 20 χρόνια.

Ο José Antonio Brazo, εκπρόσωπος του Εργατικού Συνδικάτου της Ανδαλουσίας στην Ουέλβα επισημαίνει στο σχετικό ρεπορτάζ του Euronews: «Όσοι δεν είναι παραγωγικοί, τιμωρούνται. Είναι σαν να ζούμε στο μεσαίωνα. Αν δεν μαζέψεις την ποσότητα που πρέπει, σε τιμωρούν. Μένεις σπίτι 1, 2, 3 μέρες, χωρίς να πληρώνεσαι. Αυτές τις μέρες δεν βγάζεις ούτε ένα ευρώ».

Οι μετανάστες δουλεύουν για την Bionest, η οποία πήρε 4,4 εκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις μόνο την περασμένη χρονιά στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ισπανίας.

Η εταιρία δεν απάντησε στο αίτημα του Euronews να σχολιάσει τις καταγγελίες. Η ιστοσελίδα της περιέχει ωστόσο ένα ξεχωριστό μήνυμα που ευχαριστεί «όλους τους εργαζόμενους στο αγρόκτημα και όλους όσους συμμετείχαν στις δραστηριότητές μας και συνέχισαν τη δουλειά τους ακόμη και σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία».

«Καλώς ήλθες στην κόλαση»


Η Γαλλία είναι μια αγροτική υπερδύναμη, χάρις στο κλίμα και τα εύφορα εδάφη της. Είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός δημητριακών στην Ευρώπη. Δέχεται τις μεγαλύτερες γεωργικές επιδοτήσεις από κάθε άλλο κράτος μέλος: πάνω από 7 δις ευρώ κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ε.Ε.

Ο Juan, ένας νέος Κολομβιανός ήρθε στη Γαλλία με βίζα εργασίας. Έμαθε ότι τα αγροκτήματα Larrère είχαν μια διαφήμιση στο Facebook για εποχική απασχόληση στην νοτιοδυτική Γαλλία. Δεν προσελήφθη όμως από την Larrère, αλλά από μια εταιρία ενοικίασης εργαζομένων που παρέχει σε σταθερή βάση εποχικούς εργάτες στην Larrère και σε άλλα αγροκτήματα της περιοχής.

Ο Juan επαναπατρίστηκε στην Κολομβία με τη βοήθεια των προξενικών αρχών στα τέλη Μάη, αφού δούλεψε δύο μήνες στο συγκεκριμένο αγρόκτημα, κατά τη διάρκεια που η χώρα ήταν σε lockdown. Αυτό που βίωσε τον απογοήτευσε οικτρά. Πρώτα από όλα η στέγαση: έμεινε σε έναν ξενώνα όπου στοιβάζονταν περισσότερα από 40 εποχικοί εργάτες. «Καλώς ήλθες στην κόλαση, θυμάμαι να μου λένε. Νόμιζα ότι ήταν αστείο. Αλλά όταν άνοιξα την πόρτα και είδα το σπίτι, δεν το πίστευα. Το πάτωμα ήταν βρώμικο. Υπήρχαν μύγες στο ταβάνι. Στο μπάνιο, υπήρχαν περιττώματα στους τοίχους».

Το Euronews και οι εταίροι του απέκτησαν αντίγραφα των σχεδίων του σπιτιού, που ανήκει στην οικογένεια Larrère και πληροφορίες για τους ενοίκους και τα ενοίκια που πλήρωναν. Είναι περίπου 200 ευρώ το μήνα, τα οποία αφαιρούνται κατευθείαν από το μισθό τους.

Τα αγροκτήματα Larrère είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς βιολογικών καρότων στη Γαλλία, με ετήσιες πωλήσεις γύρω στα 50 εκατομμύρια ευρώ. Παίρνουν πάνω από 300.000 ευρώ σε επιδοτήσεις από την Ε.Ε κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.

Ο επικεφαλής της οικογενειακής επιχείρησης έστειλε ένα e-mail με μια μακροσκελή απάντηση στην έρευνα του Euronews. Μετά την επίσκεψη της δημοσιογραφικής ομάδας, η εταιρία αναφέρει ότι διεξήγαγε εσωτερική έρευνα και παραδέχτηκε ότι υπήρχαν ορισμένες ελλείψεις. Τονίζει ότι θα εισάγει έναν κώδικα ηθικής για να βελτιώσει τις εργασιακές συνθήκες.

Στα φραουλοχώραφα της Μανωλάδας


Στην Ελλάδα, στα χωράφια της Ηλείας και της Δυτικής Αχαΐας, οι έως και 8.500 εργάτες γης που εργάζονται κατά την κορύφωση της σεζόν της φράουλας δεν παραμένουν αόρατοι μονάχα από τους ελέγχους των επιθεωρητών Εργασίας, αλλά και από τα επίσημα έγγραφα των παραγωγών για τους οποίους εργάζονται.

Οι παραγωγοί φράουλας, σύμφωνα με τους ίδιους, έχουν τζίρο από το προϊόν, που σε ποσοστό άνω του 90% εξάγεται, περί τα 100 εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ έχουν πρόσβαση σε κοινοτικές ενισχύσεις μέσω της ΚΑΠ. Με βάση ταυτόχρονα τους δημοσιευμένους ετήσιους ισολογισμούς των τριών μεγαλύτερων παραγωγών φράουλας στην ευρύτερη περιοχή, οι εταιρείες εμφανίζονται να απασχολούν μόλις έξι, εφτά, δέκα, ή και τρεις μονάχα εργάτες γης.

Οι πηγές εκτιμούν πως μόλις ένας στους είκοσι εργάτες στην ευρύτερη περιοχή της Μανωλάδας εργάζεται με ασφάλιση.

Σημειώνεται πως ο αγροτικός τομέας αποτελεί από πάντα έναν αχαρτογράφητο τόπο για το ελληνικό κράτος. Κι αυτό γιατί μια διεθνής σύμβαση ηλικίας πενήντα ετών, που αφορά τη λειτουργία της Επιθεώρησης Εργασίας, ακόμη δεν έχει κυρωθεί.

Όσο για τις συνθήκες εργασίας… Αυτοσχέδιες παράγκες από καλάμια, σίδερα και νάιλον θερμοκηπίου σε καθεμιά από τις οποίες μένουν μαζί από 10 έως 20 άνθρωποι. Για τη διαμονή τους εκεί πληρώνουν ένα μηνιαίο αντίτιμο ύψους 15-20 ευρώ ανά άτομο. Δεν υπάρχει παροχή νερού, παρά κάποιες μικρές πλαστικές δεξαμενές, καθώς και καμία πρόβλεψη υγειονομικής προστασίας των ανθρώπων αυτών για τη συλλογή των απορριμμάτων τους και των λυμάτων από τις αυτοσχέδιες τουαλέτες που βρίσκονται εντός του καταυλισμού.

«Τα ζώα έχουν καλύτερο λόμπι» στην ΕΕ

Ολοι αυτοί οι εργάτες είναι μέρος ενός σκιώδους στρατού εργαζομένων που μεταναστεύει σε όλη την Ευρώπη για τη συγκομιδή σπαραγγιού, φράουλας, δαμάσκηνου, ροδάκινων, κ.λπ. Οι χαμηλοί μισθοί τους διασφαλίζουν ότι οι τιμές των φρούτων και λαχανικών στα ευρωπαϊκά σούπερ μάρκετ παραμένουν χαμηλές. Σύμφωνα με τους συνδικαλιστές, αριθμούν περίπου 10 εκατομμύρια, χωρίς να υπολογίζουν τους παράνομους εργάτες.

Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας πέρυσι, υπάρχει πλέον ένας θεσμός που έχει επιφορτιστεί με την εξασφάλιση «δίκαιης κινητικότητας» για εποχιακούςεργαζόμενους και «ενθάρρυνσης» επιθεωρήσεων εταιρειών. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν έχει οδηγήσει σε βελτίωση. Οι συνθήκες εργασίας δεν επηρεάζουν πού διανέμονται τα δισεκατομμύρια επιδοτήσεων.

Την ίδια ώρα η Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) της Ε.Ε., είναι η μεγαλύτερη δεξαμενή επιδοτήσεων στον κόσμο. Με πάνω από 58 δις ευρώ κάθε χρόνο, η Κοινή Αγροτική Πολιτική είναι αναμφίβολα τα μεγαλύτερο κονδύλι που διαχειρίζεται η Ε.Ε. Αποτελούσε το 39% του τελευταίου προϋπολογισμού. Είναι το τριπλάσιο ποσό από αυτό που δίνεται για παράδειγμα για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Ονομάζεται κοινή πολιτική γιατί όλοι οι κανόνες για όλα τα κράτη μέλη καθορίζονται στις Βρυξέλλες. Είναι μια από τις λίγες πολιτικές που η Ε.Ε. έχει τον απόλυτο έλεγχο.

Ένα μεγάλο μέρος αυτού του ποσού καταβάλλεται στους αγρότες και τους μεταποιητές τροφίμων. Η αλήθεια είναι απλή, εάν έχει κάποιος πολύ γη, θα πάρει πολλά χρήματα, γι 'αυτό οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι αυτές που επωφελούνται, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα, όπως οι συνθήκες και οι αμοιβές εργασίας.

Τα εργασιακά δικαιώματα, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των ανθρώπων δεν αναφέρονται όμως πουθενά στην Κοινή Αγροτική Πολιτική. «Οι οδηγίες της ΚΓΠ δεν περιέχουν λέξη σχετικά με την προστασία των εποχιακών εργαζομένων ή για τον τρόπο πρόληψης της παράνομης απασχόλησης ή της σύγχρονης δουλείας. Τα ζώα έχουν καλύτερο λόμπι από τους μετανάστες εργαζόμενους», λέει ο Arnd Spahn του EFFAT, μια ομπρέλα οργανώσεων των ευρωπαϊκών συνδικάτων που εκπροσωπούν τους τομείς των τροφίμων, της γεωργίας και του τουρισμού.

«Προς το παρόν, ζούμε την τρελή κατάσταση όπου έχουμε καλύτερη προστασία για τα ζώα από ότι για κάποιους από τους εργάτες που απασχολούνται στα αγροκτήματά μας» επισημαίνει και ο Γερμανός Ευρωβουλευτής των Πρασίνων, Daniel Freund.

Στις 19 Ιουνίου, στην απόφαση για την προστασία των εποχικών εργατών και των μεταναστών εργατών, το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να προτείνει μακροπρόθεσμες λύσεις για την αντιμετώπιση των καταχρηστικών υπεργολαβικών πρακτικών και να διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας θα λειτουργήσει πλήρως. Υπογράμμισε ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τις επιθεωρήσεις εργασίας και να διασφαλίσουν την σωστή στέγαση των εργατών. Επισήμανε ότι η πανδημία αποκάλυψε το έντονο κοινωνικό ντάμπινγκ και την επισφάλεια που ζουν πολλοί από αυτούς.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στα μέσα Ιουλίου τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά στην προστασία της υγείας των εποχικών εργαζομένων, στην πανδημία. «Δεν μπορούμε να έχουμε ένα επιχειρηματικό μοντέλο που να βασίζεται σε κάποια μορφή εκμετάλλευσης των ξένων εργατών και της ευάλωτης κατάστασης που βρίσκονται για να τους επιβάλλονται αναξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Αυτοί οι εργάτες ήταν αναγκαίοι στη διάρκεια αυτής της πανδημίας. Εάν δεν τους είχαμε θα είχαμε μια επισιτιστική κρίση» τονίζει ο Νίκολας Σμιτ, Ευρωπαίος Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων.

Πηγή: tvxs.gr