Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη *
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιμένει να αυτοπαρουσιάζεται ως ο κατεξοχήν χώρος του κράτους δικαίου, της θεσμικής ωριμότητας και της δημοκρατικής κανονικότητας.
Στον πυρήνα αυτής της αυτοεικόνας βρίσκεται μια λέξη-φετίχ, η ανεξαρτησία.
Ανεξάρτητες αρχές, ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ανεξάρτητες ρυθμιστικές δομές, έως "ανεξάρτητα" άτομα. Όμως όσο περισσότερο πολλαπλασιάζεται αυτή η «ανεξαρτησία», τόσο πιο έντονα απουσιάζει κάτι θεμελιώδες. Το ανθρώπινο πρόσωπο της πολιτικής.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές δεν είναι απλώς τεχνικοί θεσμοί. Είναι δομικό στοιχείο του ευρωπαϊκού τρόπου διακυβέρνησης. Ενσαρκώνουν μια βαθιά επιλογή. Την μετατόπιση της εξουσίας από το πολιτικό και κοινωνικό πεδίο σε έναν χώρο τεχνοκρατικό, αποστειρωμένο, απρόσωπο. Είναι ο χώρος των "ειδικών".
Εκεί όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται «από τον Λαό», αλλά «σύμφωνα με τις διαδικασίες».
Η Ευρώπη έχει εξελιχθεί σε ένα σύστημα όπου η ευθύνη διαχέεται τόσο πολύ, ώστε τελικά εξαφανίζεται. Οι αποφάσεις περνούν από επιτροπές, αρχές, κανονισμούς, πλαίσια συμμόρφωσης. Κανείς δεν αποφασίζει. Όλοι «εφαρμόζουν». Κανείς δεν φταίει.
Όλοι απλά «κάνουν τη δουλειά τους»: η βασική αυτή υπερασπιστική γραμμή των ναζί στη δίκη της Νυρεμβέργης. Ο ορισμός, δηλαδή, της «ηθικής αποδέσμευσης», του ψυχολογικού μηχανισμού με βάση τον οποίο τα άτομα αποσυνδέονται από τις ηθικές τους αρχές για να δικαιολογήσουν ανήθικες πράξεις.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι το τέλειο εργαλείο αυτής της λογικής. Δεν εκλέγονται. Δεν λογοδοτούν άμεσα στην κοινωνία. Δεν φέρουν πολιτικό κόστος. Δεν έχουν ηθικό βάρος. Έχουν μόνο αρμοδιότητα. Και συχνά ακαταδίωκτο.
Έτσι, η Δημοκρατία μετατρέπεται σε σύστημα λειτουργίας, σε ΧΡΗΣΗ, όχι σε ΣΧΕΣΗ εμπιστοσύνης ανάμεσα στην κοινωνία και την εξουσία.
Συνεπώς, η έφοδος της ΑΑΔΕ στα γραφεία του Συλλόγου Συγγενών των θυμάτων των Τεμπών δεν είναι (μόνο) ελληνική ιδιορρυθμία. Είναι ευρωπαϊκή κανονικότητα εφαρμοσμένη σε ένα κοινωνικό τραύμα.
Το ίδιο μοντέλο είδαμε στην Πανδημία. Ένα κράτος που δυσκολεύεται να προστατεύσει τη ζωή, αλλά δεν δυσκολεύεται να επιτηρήσει, ένα κράτος που επικαλείται την επιστήμη, αλλά αποκόπτει την πολιτική από την ευθύνη, ένα κράτος που μιλά εύκολα για δικαιώματα, αλλά λειτουργεί με όρους συμμόρφωσης.
Στην Πανδημία η Ευρώπη δεν λειτούργησε ως χώρος δημοκρατικής συζήτησης, αλλά ως χώρος συμμόρφωσης και μάλλον με το αζημίωτο για κάποιους λειτουργούς της.
Στην περίπτωση των Τεμπών, το παράδοξο είναι κραυγαλέο.
Το κράτος που δεν έλεγξε την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, το κράτος που δεν απέδωσε ακόμα ποινικές ευθύνες, εμφανίζεται αυστηρό και αμείλικτο απέναντι στους συγγενείς των νεκρών.
Το κράτος δεν επιτηρεί τον μηχανισμό που σκότωσε, επιτηρεί αυτούς που θυμίζουν ότι σκοτώθηκαν άνθρωποι.
Οι συγγενείς των θυμάτων γίνονται «παρέκκλιση» που πρέπει να ελεγχθεί, όχι φορείς δικαιοσύνης.
Αυτό δεν είναι ουδετερότητα. Είναι μια οργουελική στρέβλωση της πραγματικότητας μπροστά στα μάτια μας.
Είναι έλεγχος του Θύματος αντί για έλεγχο του Θύτη.
Είναι αυτό που διάγνωσε έγκαιρα ο Foucault, για το σύγχρονο κράτος που δεν κυβερνά κυρίως με νόμους, αλλά με επιτήρηση, κανονικοποίηση και πειθαρχία. Αυτό που ονόμαζε "βιοπολιτική", δηλαδή διαχείριση ζωών, πληθυσμών, σωμάτων.
Και αυτό είναι αντιστροφή της πειθαρχίας. Δεν πειθαρχείται η εξουσία, πειθαρχείται το τραύμα.
Η Ευρώπη έχει χτίσει μια μεγαλειώδη αποικιοκρατική περσόνα: ορθολογική, προοδευτική, θεσμικά άψογη. Όμως αυτή η περσόνα συχνά λειτουργεί σαν μάσκα που καλύπτει την απουσία πολιτικού και ηθικού πυρήνα.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι μέρος αυτής της μάσκας.
Παρουσιάζονται ως εγγύηση δημοκρατίας, αλλά συχνά λειτουργούν ως υποκατάστατο της. Αντί για πολιτική κρίση, έχουμε κανονιστική εφαρμογή. Αντί για ευθύνη, έχουμε διαδικασία. Αντί για δικαιοσύνη, έχουμε συμμόρφωση.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι κατεξοχήν βιοπολιτικοί μηχανισμοί. Ρυθμίζουν, καταγράφουν, ελέγχουν, επιτηρούν.
Όμως, η Δημοκρατία δεν είναι μόνο σωστή λειτουργία. Η Δημοκρατία δεν είναι χρήση. Είναι σχέση. Είναι αναγνώριση του πόνου. Είναι ιεράρχηση του δικαίου υπέρ του αδύναμου.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης σήμερα -και εκείνο που οδηγεί την Ευρωπαϊκή Ένωση σε υπαρξιακή κρίση- δεν είναι η έλλειψη κανόνων.
Είναι η απουσία προσώπου. Κανείς δεν στέκεται απέναντι στην κοινωνία και λέει «εγώ αναλαμβάνω».
Όλοι κρύβονται πίσω από "ανεξάρτητους" μηχανισμούς.
Και όταν το πρόσωπο λείπει, η εξουσία γίνεται ψυχρή.
Όταν η πολιτική χάνει το ανθρώπινο πρόσωπο, γίνεται διαχείριση πληθυσμών.
Όταν η Δημοκρατία μετατρέπεται σε σύστημα, παύει να είναι υπόθεση του λαού.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές δεν είναι από μόνες τους το πρόβλημα.
Το πρόβλημα είναι ότι χρησιμοποιούνται ως ευρωπαϊκό προσωπείο για να καλυφθεί μια βαθιά κρίση νοήματος.
Μια Δημοκρατία που χρειάζεται διαρκώς «ανεξάρτητους» μηχανισμούς για να λειτουργήσει, είναι μια Δημοκρατία που δεν εμπιστεύεται πια ούτε την κοινωνία ούτε τον εαυτό της.
Και μια Ευρώπη που ελέγχει τους πενθούντες πιο αυστηρά από τους υπεύθυνους των εγκλημάτων της, δεν πάσχει από έλλειψη θεσμών.
Πάσχει από έλλειψη ψυχής. Αυτή, άλλωστε, είναι και η σοβαρότερη "ευρωπαϊκή παθολογία" σήμερα.
* Αναπτυξιακός & Κοινωνικός Ψυχολόγος, Διδάσκων Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Neapolis.
Πηγή: social media
Πηγή: social media
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου