Tου Σέρτζιο Τσεζαράττο*

Για πολλούς αναλυτές, ο όρος «εθνική κυριαρχία» έχει γίνει συνώνυμο των πιο χαμηλών πολιτικών ένστικτων: τον εθνικισμό, το ρατσισμό, το λαϊκισμό, το νεο-φασισμό. Ίσως να ήταν ωφέλιμη η εισαγωγή κάποιων διακρίσεων σε αυτή τη σκόπιμη χρήση που τσουβαλιάσματος πολιτικών πολύ διαφορετικών μεταξύ τους. Μια σύγχυση που δικαιολογείται μόνο από την έλλειψη σοβαρών επιχειρημάτων για την αμφισβήτηση όσων θεωρούν την πλήρη εθνική κυριαρχία ως προϋπόθεση δημοκρατίας και εποικοδομητικής διεθνούς συνεργασίας.
Σε άλλη περίπτωση αποκάλεσα τη περίοδο που διανύουμε ως «Polanyi moment», η οποία χαρακτηρίζεται από ένα γενικευμένο αίσθημα διαμαρτυρίας ενάντια στις φιλελεύθερες ελίτ. Μακριά από εμάς η άποψη της ελεύθερης αγοράς ως μιας φυσικής κατάστασης της ανθρωπότητας, ο ανθρωπολόγος Καρλ Πολάνυι (1886-1964) είχε προβλέψει πως η βίαιη επιβολή του νεοφιλελευθερισμού θα προκαλέσει λαϊκή αντίδραση με στόχο την ανασύσταση των κοινοτικών δεσμών που θα έχουν διαρραγεί από την αγορά.
Εάν η δημιουργία, μέσω του κοινωνικού κράτους, μιας περιοχής «αποεμπορευματοποιημένης» αποτέλεσε μια προοδευτική απάντηση του καπιταλισμού - επιβεβλημένη μπροστά στην Σοβιετική πρόκληση - ο Polanyi φοβόταν ότι, όπως είχε συμβεί με τον ναζισμό, η λαϊκή διαμαρτυρία θα μπορούσε να οδηγηθεί προς την ανελεύθερη δεξιά, έτοιμη να την αγκαλιάσει με απλοϊκά και αντιδραστικά συνθήματα. Με μια αριστερά αποσοσιαλιστικοποιημένη, σήμερα, η δεξιά απάντηση πιθανόν θα εμφανίζεται ως η μόνη διαθέσιμη εναλλακτική, ακόμη παραπάνω που οι ελίτ, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων της αριστεράς, συχνά αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση το λαϊκή ανάγκη για προστασία από την πίεση της αγοράς και από τη μεταφορά των κέντρων εξουσίας εκτός των εθνικών δημοκρατιών.
Ήδη πριν από περισσότερο από δύο δεκαετίες ο Μάσσιμο Πιβέττι, οικονομολόγος, μαθητής του Σράφφα και Γκαρενιάνι, είχε αρχίσει να καταγγέλλει πως η αφαίρεση της νομισματικής κυριαρχίας από τον έλεγχο των εθνικών δημοκρατικών θεσμών ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού εκκένωσης του εθνικού κράτους, φυσικό πεδίο, εντός του οποίου ασκείται, απλουστεύοντας την, η διανεμητική σύγκρουση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Επιπλέον, τα συστήματα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών αποτελούν ένα παραδοσιακό εργαλείο για τη ρύθμιση των αναδιανεμητικών συγκρούσεων. Έτσι έγινε στην Ιταλία το μακρινό 1979 όταν με έμπνευση του Αντρεάττα και του κύκλου του από καθηγητές του Πανεπιστημίου της Μπολόνιας, του Πανεπιστημίου Μποκόνι και της Τράπεζας της Ιταλίας, την μετά Μπάφι περίοδο, υιοθετήθηκε η γερμανική πειθαρχία ως άξονας της Ιταλικής οικονομικής πολιτικής(ο Πάολο Μπάφι, διοικητής μεταξύ του 1975 και του 1979, ήταν πολύ επιφυλακτικός όσον αφορά τη νομισματική Ευρώπη). Χωρίς τη δυνατότητα νομισματικής πολιτικής και ελιγμών στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, τα περιθώρια δημοσιονομικής πολιτικής στενεύουν, οι δυνατότητες του εκλογικού σώματος να καθορίσει τον προσανατολισμό της οικονομικής πολιτικής ακυρώνονται, το πεδίο των κοινωνικών συγκρούσεων, η ουσία της δημοκρατίας, αν και καλά ρυθμιζόμενη, απονεκρώνεται. Η δημοκρατία περιορίζεται στα ατομικά δικαιώματα, προνομιούχο έδαφος του σημερινής «αριστεράς», μαζί με την προσκόλληση σε μια αδιευκρίνιστη κοσμοπολίτικη αλληλεγγύη. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η πολιτική που βασίζεται σε «σκληρό νόμισμα» (ποιον μας θυμίζει αυτό;) οδήγησε στην απώλεια της ανταγωνιστικότητας στο εξωτερικό, την αύξηση του δείκτη δημόσιου χρέους/ΑΕΠ, σε μια ατελείωτη λιτότητα που απονεκρώνει τη συνολική ζήτηση, είναι η αιτία της στασιμότητας των επενδύσεων και την παραγωγικότητας.