Ρεκόρ ύφεσης κατέγραψε η ευρωζώνη το 2020, σε σχέση με τους κυριότερους ανταγωνιστές της, από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία μέχρι την Κίνα και σύσσωμη τη λέσχη των BRICS  (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίονα και Νότια Αφρική) όπως φαίνεται στον συνημμένο Πίνακα 1. Η πτώση του ΑΕΠ κατά 7,4% στην ευρωζώνη θα σημάνει νέα ώθηση στην ανεργία και την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, που θα γίνει εμφανής όταν τερματιστούν τα διάφορα μέτρα ενίσχυσης της εργασίας που ήδη εφαρμόζονται από την μια άκρη της Ευρώπης ως την άλλη, μεταθέτοντας για το μέλλον ένα μαζικό κύμα χρεοκοπιών μικρομεσαίων επιχειρήσεων και απολύσεων.

Πίνακας 1. Εξέλιξη ΑΕΠ
	2018	2019	2020
Κίνα	6,60%	6,10%	2%
BRICS	5,40%	4,70%	-1,10%
ΗΠΑ	3%	2,20%	-3,60%
Ρωσία	3%	1,30%	-4,00%
Ευρωζώνη	1,90%	1,30%	-7,40%
Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα

Το ρεκός της ευρωζώνης μοιάζει με χρονικό προαναγγελθέντος οικονομικού θανάτου. Εύκολα μπορούσε να προβλεφθεί από το ύψος και το χαρακτήρα των οικονομικών μέτρων ενίσχυσης που εξήγγειλε η κάθε χώρα. Επικεντρώνοντας τη σύγκριση μόνο με τις ΗΠΑ και την Κίνα εύκολα διαπιστώνουμε πώς η νεοφιλελεύθερη αγκύλωση της ευρωζώνης την οδήγησε να εξασφαλίσει τις χειρότερες επιδόσεις τόσο στα οικονομικά μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης, όσο και στα υγειονομικά μέτρα διαχείρισης της πανδημίας.

Σε ό,τι αφορά τα υγειονομικά μέτρα η παταγώδη αποτυχία της ευρωζώνης φαίνεται στην ανικανότητά της να εξασφαλίσει τον αναγκαίο αριθμό εμβολίων. Με βάση τους Financial Times στις 10 Φεβρουαρίου ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση ως εκείνη την ημέρα είχε εξασφαλίσει μόλις 3,9 δόσεις εμβολίου ανά 100 κατοίκους, οι ΗΠΑ εξασφάλισαν 12,8 και η Αγγλία 19,2 δόσεις! Το ευρωπαϊκό φιάσκο γίνεται ακόμη μεγαλύτερο αν λάβουμε υπ’ ‘όψη μας ότι και στις δυό χώρες, που τις ενώνουν τόσα πολλά και τις χωρίζει η γλώσσα κατά την ρήση του Τσόρτσιλ, επικράτησε σε επίπεδο διακηρύξεων ή πράξεων η δαρβινική λογική της ανοσίας της αγέλης. Η Ευρώπη αντίθετα έδειξε εξ αρχής να ευαισθητοποιείται προτάσσοντας ένα κοινωνικό προσωπείο, δίνοντας όρκους πίστης στο δημόσιο σύστημα υγείας, την εξασφάλιση των αναγκαίων θεραπειών για κάθε πολίτη, κοκ. Όταν έφτασε ωστόσο η ώρα να συντονιστούν οι πολιτικές υγείας και τα λόγια να γίνουν πράξη ακόμη και στα πιο υψηλά κλιμάκια της ΕΕ ο ένας άρχισε να βρίζει τον άλλον κι όλοι μαζί τη νέα πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λέιεν που οι ικανότητες της αποδεικνύονται αντιστρόφως ανάλογες των αριστοκρατικών τίτλων τιμής που την περιβάλλουν. Επί της ουσίας, για την αποτυχία της ΕΕ ευθύνεται η νεοφιλελεύθερης προέλευσης αδιαφορία απέναντι σε ό,τιδήποτε δημόσιο και κοινωνικό. Στον αντίποδα, ας σκεφτούμε τα αντανακλαστικά που θα επιδείκνυαν Βρυξέλλες και Φρανκφούρτη αν έπρεπε να σώσουν κάποια τράπεζα. Τέλος, σε ό,τι αφορά την Κίνα το πάρτι που έστησαν τον Αύγουστο του 2020 οι κάτοικοι της επαρχίας Γουχάν στην πισίνα της πόλης, κολλώντας ο ένας δίπλα στον άλλον σα να μην πέρασε ποτέ από κει ο κορονοϊός, σηματοδότησε το τέλος της πανδημίας, ενώ επίσης συμβόλισε την απαράμιλλη ικανότητα του κινέζικου καπιταλισμού να δρα συγκεντρωτικά και αποτελεσματικά.

Κι ας μη τεθεί το δίλημμα ελευθερία ή πανδημία, υπονοώντας ότι τα κατορθώματα της Κίνας οφείλονται στον αδιαμφισβήτητα αυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος της. Γιατί, τα ίδια θεαματικά αποτελέσματα πέτυχε και η Νέα Ζηλανδία όπου εκλογές διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια. Επιπλέον, το δίλημμα ελευθερία ή πανδημία είναι πλαστό επειδή ειδικά στην Ευρώπη το επίπεδο των πολιτικών ελευθεριών έχει ήδη σημαντικά συρρικνωθεί με αφορμή την πανδημία, χωρίς να έχει καταφέρει η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία να εξασφαλίσει ακόμη και τις σωστές δόσεις των εμβολίων… Κινεζοποιηθήκαμε δηλαδή στο επίπεδο των ελευθεριών απέχοντας παράλληλα έτη φωτός από την αποτελεσματικότητά τους…

Το σημαντικότερο πλήγμα ωστόσο η Ευρώπη το δέχτηκε στην οικονομία. Παρότι η κρίση της πανδημίας διέφερε από οποιαδήποτε άλλη πρόσφατη οικονομική κρίση (αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ, δημοσίου χρέους και ευρώ στην Ευρώπη) η διαχείρισή τους, είχε διδάξει άπαντες ότι το μέγεθος της κρατικής παρέμβασης ορίζει το μέγεθος της ύφεσης: Μεγάλη παρέμβαση οδηγεί σε μικρή ύφεση, μικρή παρέμβαση οδηγεί σε μεγάλη ύφεση.

Το δίδαγμα αυτό επαναλήφθηκε και το 2020. Η Κίνα, με βάση τον Economist στις 24 Οκτωβρίου 2020, οδήγησε για άλλη μια φορά το δημόσιο χρέος της στα ύψη, αυξάνοντας τον τραπεζικό δανεισμό προς την οικονομία, και το λόγο χρέους προς ΑΕΠ σε νέο επίπεδο ρεκόρ: 275%! Από το 2009 είχε να παρατηρηθεί μια τόσο μεγάλη αύξηση του λόγου του ΑΕΠ, ύψους 25%. Περίπου στο 20% του αμερικανικού ΑΕΠ θα φτάσουν και τα τρία προγράμματα οικονομικής στήριξης που ενέκριναν Τραμπ (3,5 τρισ. δολ.) και Μπάιντεν (1,9 τρισ. δολ.). Η διαφορά είναι ότι στις ΗΠΑ τα ποσά αυτά (κι ιδιαίτερα το πακέτο του Μπάιντεν) ακόμη τελούν υπό διαπραγμάτευση. Στην Ευρώπη είναι ακόμη χειρότερα μιας κι ένα σχετικά εφάμιλλο ποσό θα δοθεί υπό την μορφή ρευστού και δανείων, αντίθετα με ό,τι συνέβη σε Κίνα και ΗΠΑ ενώ η εκταμίευσή του θα διαρκέσει τρία χρόνια…

Τα αποτελέσματα για την Ευρώπη είναι ήδη δραματικά! Το χρέος της θα αυξηθεί σε δυσθεώρητα επίπεδα όχι μόνο λόγω της ύφεσης επειδή δηλαδή θα μειωθεί ο παρανομαστής του λόγου χρέους προς ΑΕΠ, αλλά επειδή θα αυξηθεί και ο δανεισμός, δηλαδή ο αριθμητής, για πραγματικούς επομένως λόγους. Η Κίνα αντίθετα εφαρμόζοντας εμπροσθοβαρή μέτρα βλέπει το δημόσιο χρέος της να αυξάνεται αποκλειστικά και μόνο λόγω του δανεισμού, επειδή αυξάνεται ο δανεισμός. Αυξάνοντας έγκαιρα την ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί στην οικονομία δεν επέτρεψε να οδηγηθεί στην  ύφεση, όπως συνέβη κυρίως στην ευρωζώνη, αλλά και στις ΗΠΑ. Φαίνεται έτσι ότι η ευρωζώνη παρά τις μεγαλοστομίες αποτελεί το τελευταίο «απόρθητο κάστρο» του νεοφιλελευθερισμού σε όλο τον κόσμο, έστω με τις απαραίτητες δόσεις νεοκεϋνσιανής προσαρμογής, εφαρμόζοντας απαρέγκλιτα, παρά τα μικρά διαλείμματα, τις πιο δρακόντειες δημοσιονομικές πολιτικές. Και τούτη, η αδιαχώριστη με το ευρώ επιλογή οδήγησε στην ύφεση – ρεκόρ!

Σε αυτό το πλαίσιο αποκτά ξεχωριστή σημασία η έκκληση οικονομολόγων από όλη την Ευρώπη για διαγραφή του δημόσιου χρέους που παρακρατά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα των κρατών που συμμετέχουν στο ευρώ. Την έκκληση υπογράφουν οικονομολόγοι όπως ο Τομά Πικετί, ενώ από έλληνες υπογράφουν ο Κώστας Λαπαβίτσας και ο Νίκος Θεοδοσίου.

Οι ευρωπαίοι οικονομολόγοι, μεταξύ άλλων τονίζουν τα εξής: Πρώτο, το εξόχως αντιφατικό φαινόμενο να χρωστάμε το 25% του δημόσιου χρέους μας στην ΕΚΤ, «με άλλα λόγια χρωστούμε στον εαυτό μας το 25% του χρέους μας». Δεύτερο, πώς τα 300 δισ. ευρώ που θα δοθούν σε τρία χρόνια για την ανάκαμψη υπολείπονται σημαντικά των 2 τρισ. ευρώ που ζήτησε το Ευρωκοινοβούλιο και των 300-400 δισ. που πρότεινε το Ελεγκτικό Συνέδριο να δίνονται ετησίως μόνο για να χρηματοδοτηθεί η ενεργειακή μετάβαση. Τρίτο, τη διαγραφή των δύο τρίτων του χρέους της Γερμανίας το 1953 που της επέτρεψε στη συνέχεια να ευημερήσει. Τέταρτο, τη δυνατότητα που έχει η ΕΚΤ να εκτυπώσει χρήμα για να καλύψει τις απώλειες βάσει του Πρωτοκόλλου 4 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ και πέμπτο, ότι τα χαμηλά και αρνητικά επιτόκια δεν κατάφεραν να ωθήσουν σε επενδύσεις.
Αν υπάρχει ένα κράτος που έχει συμφέρον από την υιοθέτηση ενός τέτοιου σχεδίου είναι η Ελλάδα. Αν στην ΕΕ και την Ευρωζώνη κατά μέσο όρο ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες το 2020 για να φτάσει το 95% και 102% αντίστοιχα (ενώ το 2021 και 2022 θα συνεχίσει να αυξάνεται κατά 1-2 ποσοστιαίες μονάδες) στην Ελλάδα έφτασε το 207%. Στο τέλος του 2021, βάσει των πιο αισιόδοξων σεναρίων, θα ανέρχεται σε 200%, το 2022 σε 193%, κοκ. Σε πρόσφατη έκθεση βιωσιμότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τονίζεται ότι οι μεσοπρόθεσμοι κίνδυνοι για τη βιωσιμότητα του χρέους έχουν επιδεινωθεί σε σχέση με την περυσινή αντίστοιχη μελέτη, παρότι οι παραδοχές από τις οποίες ξεκινά είναι εντελώς ανεδαφικές, δηλαδή φουσκωμένες, μόνο και μόνο για να εμφανίζεται μια μαγική εικόνα που χωνεύεται σχετικά εύκολα και δε γεννά ανησυχίες, φτάνοντας το 2030 το χρέος να ανέρχεται στο 160,4% του ΑΕΠ, όπως φαίνεται στον συνημμένο πίνακα. Για παράδειγμα, πέραν της υπόθεσης για πρωτογενή πλεονάσματα ύψους 2,2% ως το 2060 βάσει όσων συμφωνήθηκαν στο Γιούρογκρουπ του Ιουνίου του 2018, θεωρεί δεδομένους ρυθμούς μεγέθυνσης ύψους 5,5% για φέτος, 4,5% για το 2022 και 3,5% μέσο όρο από το 2030 ως το 2060. Είναι μια υπόθεση εντελώς αυθαίρετη, στα όρια της απάτης, που δεν έχει καμιά σχέση με τα ιστορικά δεδομένα της ελληνικής οικονομίας! Οι συντάκτες της έκθεσης ξεκίνησαν προφανώς ανάποδα: Πρώτα έβαλαν το ποσοστό του χρέους που ήθελαν να προκύψει για να χαϊδέψουν τα αφτιά αγορών και διαμορφωτών πολιτικής και μετά γέμιζαν τα «κελιά» με τις παραδοχές.

Μια νέα δημοσιονομική κρίση επομένως είναι θέμα χρόνου όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά για όλες τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου που, λόγω της έκθεσής τους στον τουρισμό και των ανεπαρκών δημοσιονομικών μέτρων το 2020, υπέστησαν μεγάλη πτώση του ΑΕΠ και κατ’ επέκταση αύξηση του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ. Η παρακράτηση του 75% σχεδόν του ελληνικού δημόσιου χρέους από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και θεσμούς όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, κι όχι από τις αγορές, διευκολύνει την πολιτική διαπραγμάτευση στην κατεύθυνση της διαγραφής τουλάχιστον ενός μέρους του χρέους.