Οι εικόνες που διακινούνται στα social media από δεκάδες τουριστικούς προορισμούς της χώρας (Σαντορίνη, Κρήτη, Ρόδο, Χαλκιδική, Πάρο κ.ά.), με τις απ’ άκρη ως άκρη κατειλημμένες παραλίες, που θυμίζουν περισσότερο εκθέσεις επίπλων, αποτελούν την πιο απτή ίσως απεικόνιση της χρεωκοπίας στην οποία οδηγείται το διαβόητο «ελληνικό καλοκαίρι».

Το νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση και εκμετάλλευση των παραλιών είναι εν πολλοίς σαφές: οι παραλίες είναι δημόσιες και κοινόχρηστες, ιδιωτικές παραλίες δεν νοούνται, οι παραχωρήσεις δικαιωμάτων απλής χρήσης (π.χ. για τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων ή λειτουργία εποχικής καντίνας) γίνονται έναντι ανταλλάγματος από τις αρμόδιες Κτηματικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών και τους Δήμους, δεν επιτρέπεται να καταλαμβάνεται περισσότερο του 50% της έκτασης της παραλίας, πρέπει να καταλείπονται δίοδοι για το κοινό ανά κάποια μέτρα, μπορούν να παραχωρούνται το ανώτατο μέχρι 500 τ.μ. σε μία επιχείρηση κ.ά. (αναλυτικά εδώ). Η παράβαση των παραπάνω συνεπάγεται κανονικά υψηλά πρόστιμα, ανάκληση αδειών και σφράγιση επιχειρήσεων, ποινικές διώξεις.

Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική: αυθαίρετη κατάληψη πολύ μεγαλύτερων τμημάτων της παραλίας, ενοχλητικά ντεσιμπέλ, μόνιμες κατασκευές με τσιμέντο χωρίς άδεια, αδιαφανείς διαδικασίες δημοπράτησης, υπάλληλοι με εντολές να διώχνουν όσους δεν πληρώνουν 50 και 100 ευρώ για ένα σετ ομπρελοκαθισμάτων. Όλα τα παραπάνω γίνονται εν πλήρη γνώσει και με τη συμμετοχή της Κυβέρνησης, των υπηρεσιών και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι βάσει της από 10-03-2023 Εγκυκλίου του Υπουργείου Οικονομικών για τον καθορισμό όρων και προϋποθέσεων για την παραχώρηση δικαιωμάτων απλής χρήσης σε αιγιαλούς και παραλίες, οι Δήμοι μπορούν να συνάπτουν συμβάσεις παραχώρησης (είτε απευθείας είτε κατόπιν διαγωνισμού) από 01/01 έως και 29/06 κάθε έτους. Από 01/07 και μέχρι 31/12 αποκλειστικά αρμόδιες είναι οι Κτηματικές Υπηρεσίες. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι πολύ δημοφιλείς παραλίες των Κυκλάδων να δημοπρατούνται στα τέλη Ιουλίου και ενώ φυσικά οι ξαπλώστρες έχουν τοποθετηθεί ήδη 2-3 μήνες νωρίτερα από τους εκ των προτέρων επιλεγμένους επιχειρηματίες (μερικές φορές και με τη βοήθεια καλών «φίλων»). Αυτά είναι βέβαια τα καλά σενάρια, καθώς δεν είναι καθόλου λίγες οι περιπτώσεις που δεν υπάρχει καμία απολύτως άδεια.

Η αυθαιρεσία σε ότι αφορά τη διαχείριση των ακτών και γενικότερα του δημόσιου χώρου στις τουριστικές περιοχές δεν είναι βέβαια καινούργιο φαινόμενο. Αποτελεί ωστόσο κοινή διαπίστωση ότι τα τελευταία χρόνια το κακό παράγινε. Η εκτόξευση του τουρισμού σε απόλυτα νούμερα και η τροποποίηση του τουριστικού μοντέλου, που πλέον δεν απευθύνεται επ’ ουδενί στον Έλληνα τουρίστα, αλλά ούτε καν στο μέσο μισθωτό Ευρωπαίο σε συνδυασμό με την αδράνεια των υπηρεσιών κυρίως λόγω διαφθοράς ή και φόβου οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε «μυκονοποίηση» δεκάδες νησιά και παραλίες.

Οι συνέπειες της αυθαιρεσίας στο φυσικό περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, τα προστατευόμενα είδη και εν τέλει και στο ίδιο το τουριστικό προϊόν είναι προφανείς. Εξίσου προφανές είναι ότι η πολιτική της σιωπηρής ή και φανερής υποστήριξης της αυθαιρεσίας έχει ταξικές επιπτώσεις: τα νησιά είναι απλησίαστα για τους πολλούς. Ακόμα και στις παραλίες της Αττικής μία οικογένεια πρέπει να δώσει τουλάχιστον 50 ευρώ για ένα μπάνιο. Το δικαίωμα σε διακοπές, ξεκούραση και επαφή με τη φύση θεωρείται πολυτέλεια.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σε κατεξοχήν φιλοκυβερνητικές εφημερίδες, όπως η ναυαρχίδα του αστισμού «Καθημερινή», τα άρθρα κριτικής απέναντι σε αυτού του τύπου την αυθαιρεσία και ανάδειξης των αντιδράσεων των ντόπιων είναι πλέον πολύ συχνά. Οι πρωτότυπες και μαζικές κινητοποιήσεις της πρωτοβουλίας των κατοίκων της Πάρου “Reclaim the beach!” τυγχάνουν μαζικής κάλυψης, με τον υπουργό Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη να δηλώνει στις 02/08 «Σε κάθε περίπτωση, η απόφασή μας είναι να τηρηθεί η νομιμότητα στις παραχωρημένες από το Δημόσιο παραλίες και να τηρηθούν στο ακέραιο οι συμβάσεις που έχουν υπογραφεί. Κάθε παραβίαση της νομιμότητας θα μας βρει απέναντι…».

Ας είμαστε καχύποπτοι απέναντι στις κυβερνητικές εξαγγελίες και τις όψιμες περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Αξίζει να θυμηθούμε ότι ένα κλασικό έργο που μνημονεύουν οι απανταχού (νεο)φιλελεύθεροι όποτε γίνεται λόγος για την κακοδιαχείριση οποιουδήποτε δημόσιου αγαθού είναι η «Τραγωδία των Κοινών» του Garrett Hardin. Σύμφωνα με αυτό, η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια που υποσκάπτει κάθε απόπειρα συλλογικής διαχείρισης των κοινών αγαθών. Όλοι δρουν ξεχωριστά, για το δικό τους όφελος, επιφέροντας μικρότερη ή μεγαλύτερη ζημιά στο κοινό αγαθό με αποτέλεσμα την τελική καταστροφή του. Οι λύσεις, κατά τον Hardin, είναι δύο: είτε η ιδιωτικοποίησή του είτε η ισχυρή κρατική επιβολή. Η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών, υπέρ της οποίας κατά κανόνα μνημονεύεται το έργο του Hardin, οδηγεί σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό μακροπρόθεσμα στη βιώσιμη διαχείρισή τους, καθώς πλέον υπάρχει ένα ιδιωτικό συμφέρον, αυτό του επιχειρηματία, που ταυτίζεται με την ανάγκη διατήρησης του αγαθού στο μέλλον. Ο Χατζηδάκης και οι συν αυτώ ξέρουμε πολύ καλά ποια από τις δύο λύσεις προτιμούν.

Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων και παραθεριστών της Πάρου, της Ρόδου, των Φαλασάρνων είναι ελπιδοφόρες και θα πρέπει να γίνουν παράδειγμα μίμησης όπου υπάρχει το ίδιο πρόβλημα. Δεν έχουμε να περιμένουμε και πολλά από όσους έθρεψαν την αυθαιρεσία και την υπερτουριστικοποίηση στη χώρα. Το ενδιαφέρον τους μάλλον θα πρέπει να μας προκαλεί ανησυχία.

Το κίνημα υπεράσπισης του δημόσιου χαρακτήρα των παραλιών μπορεί και πρέπει να επεκταθεί, έχει προοπτική να μαζικοποιηθεί και να βαθύνει.

Να βάλει στο στόχαστρο το μοντέλο της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και άλλων κλάδων της οικονομίας.

Να αντιπαρατεθεί με την πολιτική επιλογή και την αισθητική της μετατροπής ολόκληρων περιοχών σε amusement parks για τους πλούσιους.

Να συναντηθεί με τις πρωτοβουλίες για την προστασία του αστικού χώρου και των πόλεων από την υπερτουριστικοποίηση.

Και πάνω από όλα να σταθεί εμπόδιο στις επερχόμενες πρωτοβουλίες περαιτέρω ιδιωτικοποίησης των παραλιών – και εν γένει των κοινών αγαθών-, που θα εξαγγέλλονται πάντοτε στο όνομα της «καταπολέμησης της αυθαιρεσίας» και της διάσωσης των αγαθών από εμάς, τους κοινούς θνητούς.