* Σαφώς, το θέμα είναι πολύπλευρο και δε γίνεται να αναπτυχθεί πλήρως στο παρόν άρθρο. Παρόλα αυτά επιχειρείται να δοθεί το βασικό περίγραμμα
Του Γιάννη Χουβαρδά *
Οι ιδέες των υποκειμένων για τον κόσμο απορρέουν πρωτίστως από τις ανάγκες τους. Κανόνας που αφορά και τις μεγάλες δυνάμεις, τα μείζονα πολιτικά υποκείμενα του καιρού μας. Οι τελευταίες, όπως κάθε κράτος, υιοθετούν τις γενικές ανάγκες της κυρίαρχης τάξης στο εσωτερικό τους, του κεφαλαίου εν προκειμένω. Έτσι, οι διεθνείς σχέσεις προβάλλουν σε ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία και ΕΕ μέσα από ένα φακό συμφερόντων που θέτουν αυτές οι ανάγκες.
Όλες έχουν κορυφαίο συμφέρον τη στήριξη του κεφαλαίου τους στο διεθνή ανταγωνισμό. Η αύξηση του μεριδίου του στις πηγές πλούτου, στις πρώτες ύλες στο εργατικό δυναμικό, στις αγορές του κόσμου είναι ζωτική ανάγκη αυτού. Προϋπόθεση είναι η σύμπραξη του με άλλα κεφάλαια και η ατομική διόγκωση του. Ακόλουθα, η προδιάθεση του κεφαλαίου τους για μεγέθυνση στη διεθνή οικονομία γίνεται η βάση σχηματισμού των ιδεών των μεγάλων δυνάμεων.
Η ίδια προδιάθεση είναι και η αιτία του σύγχρονου ανταγωνισμού τους. Η ασφάλιση, αναγκαίων για τη μακροημέρευση του κεφαλαίου τους, ζωνών κυριαρχίας-επιρροής στον πλανήτη και στις ιδέες, πρότυπά, θεσμούς, κανόνες, μηχανισμούς που «ρυθμίζουν» τις διεθνείς σχέσεις (διεθνή τάξη), ιεραρχείται. Οι συμμαχίες και η ικανότητα αυτοπροστασίας των συμφερόντων τους αναζητούνται. Επόμενα, οι ιδέες των μεγάλων δυνάμεων εξαρτώνται από το βαθμό της σχετικής ισχύος τους.
Σήμερα η ισορροπία ισχύος είναι δυσδιάκριτη και έντονα μεταβλητή. Οι ΗΠΑ παύουν από μόνη υπερδύναμη, διατηρούν όμως τα πρωτεία. Η Κίνα τις πλησιάζει απειλητικά. Η Ρωσία έμεινε μεγάλη δύναμη, όμως δυσκολεύεται να ακολουθήσει ΗΠΑ και Κίνα. Η ΕΕ υποχωρεί ταχέως, αλλά συντηρεί χαρτιά προς τη Ρωσία. Περιφερειακές δυνάμεις ανέρχονται. Στο κάδρο αυτό, εσωτερικές ζυμώσεις αναμορφώνουν τις ιδέες κάθε μεγάλης δύναμης.
Οι οξυνόμενες, από την κόπωση στη διεθνή οικονομία και διεθνείς έριδες, εσωτερικές αντιθέσεις ωθούν τη διαδικασία. Η φτωχοποίηση της εργατιάς και των λαϊκών στρωμάτων περιπλέκει τη στοίχιση τους στους στόχους του κεφαλαίου. Οι διαφορές τμημάτων αυτού σε άμεσες ανάγκες και στις σχέσεις τους με το εξωτερικό, διαφοροποιούν τα θέλω τους. Νέες συνθήκες πλαισιώνουν τις αξίες ικανότητες, τη ψυχοσύνθεση, των πολιτικών υποκειμένων. Η πάλη των ιδεών μεγαλώνει.
Ωστόσο, τα συμφέροντα που προξενούν τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων επιτρέπουν και κοινές αντιλήψεις. Η κυριαρχία του μονοπωλιακού κεφαλαίου στο εσωτερικό τους και η θέση στο «ρετιρέ» της διεθνούς ισχύος ωθούν μία κοινή λογική. Οικουμενικές αξίες αναγνωρίζονται η επιχειρηματικότητα και η διεθνής αγορά. Κύρια πηγή Δικαίου, ασφάλειας και τάξης, κρίνονται οι μεγάλες δυνάμεις. Μία συμφωνία ως προς τα «θεμέλια» του «κόσμου» βρίσκεται σε ισχύ.
Αντίθετα, οι διαφορές στην ισχύ των μεγάλων δυνάμεων διαφοροποιούν τη λογική τους. Όσες υποχωρούν ζητούν αλλαγή της «κανονικότητας» των διεθνών σχέσεων. Οι ωφελημένες θέλουν την εναρμόνιση της στο νέο συσχετισμό. Διαφοροποιήσεις στο βαθμό νομιμοποίησης διεθνών εξελίξεων προκύπτουν από τις ανάγκες ισχύος κάθε μίας. Η μεταξύ τους οπτική διαφέρει καθώς διαφέρουν οι τελευταίες. Οι διαφωνίες για τις αποχρώσεις του διεθνούς πλαισίου είναι πολλές.
Οι ΗΠΑ ζητούν ανάκαμψη της πλανηταρχίας τους. Προτεραιότητες είναι η μεταφορά βάρους σε συμμάχους, η αποκατάσταση της ικανότητας επιβολής του θέλου τους, η χρήση αντιθέσεων Κίνας-Ρωσίας. Η επείγουσα ανάγκη στήριξης των πρωτείων τους τις ωθεί στην αναδιάταξη του διεθνούς χάρτη. Οι διεθνείς δεσμεύσεις τους μειώνονται στην κυριαρχία της αγοράς και του δικαίου της ισχύος. Η διεθνής «ευημερία» παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα της ισχύος τους, δικαιολογώντας το αίτημα τους για διεθνή ηγεμονία του κεφαλαίου τους. Η λογική τους τείνει προς έναν κυνικό εθνικισμό.
Η Κίνα ζητά έναν ηγετικό πλανητικό ρόλο. Ζητούμενα είναι η σταθερή της ισχυροποίηση, η έλξη νέων εταίρων, η προσέγγιση δυσαρεστημένων φίλων των ΗΠΑ. Η διάθεση της για συνεχή άνοδο υπηρετείται με τη μεταρρύθμιση του διεθνούς πλαισίου στο μέτρο της ισχύος της. Υποσχέσεις της αποτελούν η διεθνής καπιταλιστικής ανάπτυξη και η χαλιναγώγηση του δικαίου της ισχύος με κανόνες. Μία προσέγγιση θεσμικού κοσμοπολιτισμού διακρίνεται στη λογική της.
Η Ρωσία θέλει λόγο στα διεθνή δρώμενα. Μία σφαίρα επιρροής, η αξιοποίηση της διαμάχης στη Δύση, η έλξη ανερχόμενων δυνάμεων είναι επιδιώξεις της. Ως μεγάλη δύναμη με απόσταση από την κορυφή, ζητά την ισχυροποίηση δομών του διεθνούς πλαισίου όπου πρωταγωνιστεί. Αφήγημα της είναι η «αμοιβαία επωφελής» καπιταλιστική συνεργασία με σεβασμό στα «ζωτικά» συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων -διευθυντήριο. Ο θεσμικός εθνικισμός συμπυκνώνει την προσέγγιση της.
Η ΕΕ επιθυμεί στρατηγική αυτονομία. Η στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ με όρους χειραφέτησης, η κυριαρχία στην Ευρώπη, η επιρροή στη γειτονιά και διεθνώς είναι στόχοι. Η υποταγή στη Δύση (ΗΒ-ΗΠΑ-ΕΕ) της Ευρασίας-Αφρικής κρίνεται σωσίβιο. Η διεθνής κυριαρχία της Δυτικής τάξης (πρότυπα αντιλήψεις, θεσμοί, κανόνες, μηχανισμοί) και του πλαισίου της για τις καπιταλιστικές συμπράξεις δείχνεται ως δρόμος διεθνούς ευημερίας. Ο κυνικός κοσμοπολιτισμός χαρακτηρίζει τη λογική της.
Συνεπώς, όλες επιθυμούν ένα νέο διεθνοπολιτικό status quo -προς τις κύριες αποχρώσεις του. Αυτή η εξέλιξη επιδιώκεται με μεγαλύτερο βάθος και ένταση από ΗΠΑ και ΕΕ. Τα προτεινόμενα πλαίσια όλων διαφέρουν μεταξύ τους. Οι διαφορές ΗΠΑ και ΕΕ με Κίνα και Ρωσία είναι σαφώς μεγαλύτερες. Το νέο μοίρασμα του κόσμου και η πολεμική ετοιμασία -ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος και ειρήνη- εκλογικεύονται και ιδεολογικοποιούνται απ’ όλες σε αυτό το φόντο.
Επίσης, η προσέγγιση όλων σχετίζεται με εσωτερικές έριδες. Τυχόν αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό από μία ένταση της αντίθεσης κεφαλαίου-εργατικής τάξης/λαϊκών στρωμάτων φέρνει ανασφάλεια. Η όξυνση των ενδοαστικών αντιθέσεων από την αλλαγή στο συσχετισμό ισχύος των κεφαλαίων στο εσωτερικό υπονομεύει τη συνοχή κάθε πλευράς. Το αφήγημα όλων είναι προϊόν ενδοαστικών συμβιβασμών και ταξικών σκοπιμοτήτων.
Οι στοχεύσεις του αφορούν την ενσωμάτωση των λαών και την ενιαιοποίηση των επιδιώξεων των κεφαλαίων. Ο αντικομουνισμός, η εργαλειοποίηση των λαϊκών αγώνων, η δαιμονοποίηση της κριτικής στο κεφάλαιο υπηρετούν την πρώτη. Η εύρεση του κατάλληλου μείγματος εθνικισμού, κοσμοπολιτισμού, αλλά και θεσμικότητας και κυνισμού στις διεθνείς σχέσεις ικανοποιούν την δεύτερη. Η υλοποίηση τους ποικίλει βάσει αλλαγών στο εσωτερικό και διεθνές περιβάλλον.
Έτσι, τα αφηγήματα είναι ευάλωτα σε αλλαγές. Ο κοσμοπολιτισμός μένει ισχυρός στις ΗΠΑ και ζητά διεθνή κυριαρχία της Δυτικής τάξης ή διεθνοποίηση της. Ο εθνικισμός ανεβαίνει στην ΕΕ και θρέφει φυγόκεντρες τάσεις, την προσέγγιση της Ρωσίας ή τη πλήρη πρόσδεση στις ΗΠΑ. Ο εθνικισμός στη Κίνα αυξάνει και θέτει μία πιο «Κινεζική» προσέγγιση έναντι των ΗΠΑ και στα κρίσιμα διεθνή θέματα. Ο κοσμοπολιτισμός επιβιώνει στη Ρωσία, θέλει σχέσεις με ΗΠΑ-ΕΕ. Νέες συνθέσεις είναι δυνατές.
Το επόμενο διάστημα αναμένονται εξελίξεις. Καταλύτης είναι η διαπραγμάτευση ΗΠΑ-Ρωσίας για την Ουκρανία, ενώ μία οικονομική κρίση θα μπλέξει την κατάσταση. Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, οι συνομιλίες ΗΠΑ-Ιράν, οι τιμές των υδρογονανθράκων, η κρίση Ινδίας-Πακιστάν, οι εμπορικοί πόλεμοι, οι εξελίξεις σε μία σειρά θερμά και παγωμένα μέτωπα, οι διεργασίες στις λαϊκές συνειδήσεις θα επιδράσουν στην ιδεολογική πάλη. Τα αφηγήματα θα επαναξιολογηθούν.
Πηγή: militaire.gr
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου