Στις 9 Δεκεμβρίου 2020, η κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή ψήφισε δύο τροποποιήσεις του Σωφρονιστικού Κώδικα. Η πρώτη περιόρισε τη δυνατότητα χορήγησης στους κρατούμενους πενθήμερης άδειας εξόδου και η δεύτερη τη δυνατότητα να εκτίουν ένα μέρος της ποινής σε αγροτική φυλακή, όπου οι περιορισμοί είναι λιγότεροι και κάθε ημέρα παραμονής θεωρείται τρείς ημέρες ποινής. Η άδεια και η αγροτική φυλακή είναι οι σωφρονιστικοί θεσμοί που επιτρέπουν μια ψυχική εκτόνωση στα τελευταία χρόνια της κράτησης και δημιουργούν προϋποθέσεις ομαλής επανένταξης στην κοινωνική ζωή. Στο αρχικό σχέδιο νόμου προβλεπόταν πρακτικά η κατάργηση και των δύο, για τους περισσότερους κρατούμενους. Τελικά αύξησαν κατά 50% τον ελάχιστο χρόνο παραμονής στη φυλακή για να δοθεί άδεια εξόδου ή για μεταγωγή σε αγροτική φυλακή για την πλειοψηφία των 12.000 κρατουμένων (αυτούς που εκτίουν καθείρξεις 10-20 χρόνων) και για τους ισοβίτες από 8 σε 10 χρόνια.

Για χορήγηση άδειας, ο ελάχιστος χρόνος παραμονής στη φυλακή δεν είναι η μόνη προϋπόθεση υπάρχουν πολλές ακόμη που σχετίζονται με ποινικές εκκρεμότητες, συμπεριφορά εντός φυλακής και την υποκειμενική εκτίμηση της επικινδυνότητας από το Πειθαρχικό Συμβούλιο, στο οποίο προεδρεύει εισαγγελέας που έχει δικαίωμα βέτο. Αυτό που πρακτικά κάνει ο πρόσφατος νόμος είναι να περιορίσει την εξουσία των Συμβουλίων να χορηγούν άδειες σε αυτούς που είχαν όλες τις υπόλοιπες προϋποθέσεις. Δηλαδή στερεί την άδεια από κρατούμενους που όλοι οι αρμόδιοι, σωφρονιστική υπηρεσία, κοινωνική υπηρεσία και εισαγγελείς συμφωνούν να δοθεί. Όμως ο θεσμός της άδειας, ήδη λειτουργεί για δεκαετίες και οι παραβάσεις ως προς την επιστροφή είναι κάτω του 2% ετησίως, συμπεριλαμβανομένων των απλών καθυστερήσεων επιστροφής.

Για τη μεταγωγή σε αγροτικές φυλακές επιπλέον των προϋποθέσεων της άδειας επιβλήθηκαν κάθε είδους περιορισμοί. Ακόμη τέθηκε σαν προϋπόθεση ο κρατούμενος να έχει πάρει ήδη μία άδεια . Ολες μαζί πρακτικά οδηγούν σε κατάργηση των αγροτικών φυλακών. Οι κρατούμενοι “για τρομοκρατία” κατά τη διατύπωση του νόμου αποκλείστηκαν τελείως. Η εμφανής πρόθεση των συντακτών του είναι ο εκδικητικός αποκλεισμός των καταδικασμένων για την υπόθεση της 17Ν.Ομως αυτοί δεν εκτίουν ποινές για “τρομοκρατία” γιατί όταν τους συνέλαβαν δεν υπήρχε ακόμη επίσημα στην Ελλάδα “αντιτρομοκρατική” νομοθεσία, ούτε η λέξη “τρομοκρατία” υπήρχε σε οποιοδήποτε νομοθετικό κείμενο. Η έννοια “τρομοκρατική οργάνωση” και “τρομοκρατία” θεσμοθετήθηκαν αργότερα, το 2004. Αυτοί δικάστηκαν με το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα για συμμετοχή σε “εγκληματική οργάνωση”, δηλαδή με την ίδια διάταξη που πρόσφατα καταδικάστηκε η διοίκηση της Χρυσής Αυγής.

Το σημαντικό είναι ότι οι αγροτικές φυλακές πρακτικά οδηγούνται σε κλείσιμο, αφού σύμφωνα με το νέο, νόμο οι περισσότεροι από αυτούς που κρατούνται εκεί δεν έχουν πλέον τις προϋποθέσεις και πρέπει να επιστρέψουν στις συνήθεις φυλακές. Όμως η αγροτική φυλακή είναι ένας θεσμός που λειτουργεί στην Ελλάδα περισσότερο από ένα αιώνα χωρίς ποτέ κανείς να ισχυρισθεί ότι απέτυχε, αντίθετα αποτέλεσε το πρότυπο για τα πιο σύγχρονα-προοδευτικά μοντέλα ήπιου σωφρονισμού. Εξασφαλίζει σύνδεση του σωφρονισμού με τη φύση, την πρωτογενή παραγωγή, την σχετικά ήπια ζωή και αποτελεί ένα “ενδιάμεσο στόχο” για τον κρατούμενο.

Κατά τη συζήτηση στη Βουλή, αλλά και πιο πριν στη συζήτηση στην επιτροπή και στις δημόσιες τοποθετήσεις του Υπουργού Μιχάλη Χρυσοχοΐδης και της Γ.Γ. Σωφρονιστικής Πολιτικής Σοφίας Νικολάου, δεν προτάθηκε κανένα πειστικό επιχείρημα για την επιχειρούμενη εξώθηση των κρατουμένων στην απελπισία και την εξαγρίωση. Ο κ. Χρυσοχοΐδης ανέφερε τα συνήθη επιλεγμένα, αποσπασματικά νούμερα για παραβατικές συμπεριφορές κρατουμένων, χωρίς φυσικά να κάνει τις κατάλληλες αναγωγές στα σύνολα, αφού αποσκοπεί (ως συνήθως) σε μια “επικοινωνιακή αρπαχτή”, απλά να θαμπώσει τους αδαείς , φυσικά με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης. Η καθ’ ύλη αρμόδια, Γ.Γ. Σωφρονιστικής Πολιτικής από την αρχή του χρόνου είχε οργανώσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης προβάλλοντας και μεγαλοποιώντας συνήθη περιστατικά πειθαρχικών παραπτωμάτων νεαρών φυλακισμένων (κατανάλωση αλκοόλ, κατοχή τηλεφώνων κτλ.). Στη συνέχεια τα στημένα παπαγαλάκια έπαιξαν το τροπάριο ότι ο… ΣΥΡΙΖΑ είχε κάνει τις φυλακές άντρο ανομίας, υποννοώντας ότι η κατάργηση των αγροτικών φυλακών και των αδειών θα κάνει τους κρατούμενους λιγότερο παραβατικούς. Τα νομοθετικά μέτρα έχουν συνδυαστεί και με μια ντε φάκτο σκλήρυνση του καθεστώτος εντός των φυλακών με βαριές πειθαρχικές ποινές για ασήμαντες αφορμές, θεατρικού τύπου επιδρομές δεκάδων κουκουλοφόρων για έρευνες των κελιών που δημιουργούν ένα διαρκές κλίμα έντασης κ.ο.κ.

Είναι δύσκολο να βρει κάποιος “πραγματικούς” λόγους για αυτή τη νομοθετική μεταβολή. Λόγους που να σχετίζονται με την πραγματικότητα των φυλακών, με την επίλυση κάποιου προβλήματος. Καμία στατιστική, καμία εγκληματολογική ή σωφρονιστική εικόνα κανένας επαγγελματικός ή επιστημονικός φορέας δεν τη ζήτησε ούτε την επικρότησε. Δύσκολο επίσης να επισημανθεί ευθέως κάποιος ιδιοτελής στόχος. Οι συνήθεις ρεμούλες των κυβερνώντων, οι απ’ ευθείας αναθέσεις εργολαβιών, οι μαζικές προσλήψεις για δημιουργία ελεγχόμενων μηχανισμών και τα συναφή μπορούσαν να γίνουν και χωρίς αυτή την επίθεση σε βάρος των πιο απόκληρων από τους απόκληρους .

Ο λόγος πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στον ιδεολογικό (και όχι μόνο) γραικυλισμό του “μοντέρνου” κομματιού της αστικής τάξης που πιθηκίζοντας τους Αμερικανούς νεοσυντηρητικούς θεωρεί, και δυστυχώς έχει αποδεχθεί, ότι η έξαλλη βία κατά των υποτελών κοινωνικών στρωμάτων κατά κανόνα έχει παραλυτικές επιπτώσεις στο σύνολό τους. Ότι μπορούν να προκαλούν τους “από κάτω” όσο θέλουν, αν διαθέτουν όλα τα απαραίτητα για να καταστείλουν την οποιαδήποτε αντίδρασή τους: Τεχνικά μέσα, άφθονο εκπαιδευμένο και πειθαρχικό προσωπικό, πολιτική νομιμοποίηση, επικοινωνιακή στήριξη και προπαντός την αμέριστη συμπαράσταση της αμερικανικής πρεσβείας. Μια αντίδραση που θα κατασταλεί εύκολα μπορεί να είναι και επιθυμητή, αφού προκαλεί τρόμο και απογοήτευση στους “από κάτω”.

Σε αυτό το πλαίσιο ο κ. Χρυσοχοΐδης μπορεί με αλαζονεία να επαίρεται ότι όπως “καθάρισε” τα Εξάρχεια, απέτρεψε τις διαδηλώσεις για το Πολυτεχνείο και τον Γρηγορόπουλο, πέρασε νομοθετικό πλαίσιο που απαγορεύει τις διαδηλώσεις, τώρα “βάζει τάξη” και στις φυλακές. Από κοντά και η προσφάτως ανακαλύψασα τη δυναμική των εργαλείων του νεοσυντηρητισμού κ. Σοφία Νικολάου, προσπαθεί σαδιστικά να δημιουργήσει κλίμα “τρέλας” μέσα στις φυλακές με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Είναι το ίδιο πλαίσιο μέσα στο οποίο άλλοι συνάδελφοί τους επαίρονται ότι “απελευθέρωσαν” την “αγορά εργασίας” από ρυθμίσεις υπέρ της εργατικής τάξης, δηλαδή “απελευθέρωσαν” τους επιχειρηματίες από δεσμεύσεις απέναντι στους εργάτες τους, ή “απελευθέρωσαν” τη χώρα από όποια ψήγματα σχέσεων με ανεξάρτητες χώρες είχαν διασωθεί και μας βούλιαξαν χωρίς σωσίβιο στο “ανήκομεν εις την Δύσιν”.

Όμως η νεοσυντηρητική βαρβαρότητα απέναντι στους φυλακισμένους υπηρετεί ένα επιπλέον σκοπό. Δίνει τη σωστή “πάσα”, τον λόγο ύπαρξης στον “αριστερό” φιλελευθερισμό των προστατών των “ταυτοτήτων”, των μειονοτήτων και των αποκλεισμένων. Αυτοί μπορούν να ασχολούνται άνετα με τα “δικαιώματα” των φυλακισμένων ή όποιας άλλης κοινωνικής υποομάδας, αρκεί η κριτική να μένει στην επιφάνεια, στα πιο ακραία μέτρα, να μη θίγει την ουσία του αστικού καθεστώτος, τις ταξικές σχέσεις και ακόμη περισσότερο την εξάρτηση, το “ανήκομεν εις την Δύσιν”, που αποτελούν την ουσία του ελληνικού αστισμού.

Στο πλαίσιο του “αριστερού” φιλελευθερισμού οποιαδήποτε κινητοποίηση, διεκδίκηση κ.ο.κ. μπορεί να μετατρέπεται στο αντίθετό της, να βαθαίνει τη διάσπαση και τους ανταγωνισμούς μέσα στα λαϊκά στρώματα να λειτουργεί διαλυτικά στο λαό και την εργατική τάξη και εν τέλει να γίνεται ένα κινηματικό νανούρισμα του κομματιού της κοινωνίας που είναι διατεθειμένο να συγκρουστεί και να ρισκάρει τον εαυτό του.

Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να “κατακεραυνώνει” την αναλγησία της κυβέρνησης και να κάνει κριτική των νέων σωφρονιστικών ρυθμίσεων. Όμως όντας τα τελευταία χρόνια ο τυπικός εκπρόσωπος του αριστερού φιλελευθερισμού στην Ελλάδα, φορέας της ρητορικής των δικαιωμάτων, ευαισθησίας, κοινωνικού αποκλεισμού, διαφορετικότητας κτλ. φρόντισε να μην αλλάξει τίποτα στο σωφρονιστικό μοντέλο διαχείρισης των λαϊκών στρωμάτων. Στον ευρύτερο χώρο της ποινικής καταστολής, τροποποίησε τον ποινικό κώδικα, όπως ακριβώς επιθυμούσε η αστική τάξη αποποινικοποιώντας πρακτικά τα εγκλήματα που τελούν τα μέλη της στο πλαίσιο της λειτουργίας τους ως διοικητών της κοινωνίας (κρατικοί λειτουργοί, διοικητές οργανισμών, τραπεζών, μεγάλων εταιρειών). Διατήρησε τον μηχανισμό αναπαραγωγής του δικαστικού σώματος όπως τον βρήκε και απλώς προσπάθησε να τον χρησιμοποιήσει για να προβάλει κανένα σκάνδαλο των προκατόχων. Κατέληξε μετά από τέσσερα χρόνια να ακκίζεται μόνο για τον λεγόμενο “νόμο Παρασκευόπουλου” που δεν ήταν τίποτε άλλο από κάποιες προσωρινές ρυθμίσεις ανακούφισης του υφιστάμενου συστήματος.