Ο θεσμός των τοπικών δημοψηφισμάτων με πρωτοβουλία πολιτών, ο οποίος τυγχάνει ευρύτατης εφαρμογής στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ αλλά και σε κράτη της Ασίας και τη Λατινικής Αμερικής,  καθιερώθηκε στην Ελλάδα, έστω και ημιτελής, με το άρ. 134 του νόμου 4555/2018. Ειδικότερα, ορίστηκε ότι είναι δυνατή η διενέργεια δημοψηφίσματος σε επίπεδο δήμου ή περιφέρειας μετά από αίτηση του 10% τουλάχιστον των εγγεγραμμένων εκλογέων του συγκεκριμένου ΟΤΑ και απόφαση του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου με απλή πλειοψηφία. Με τον ίδιο νόμο προβλέφθηκε ότι τοπικό δημοψήφισμα μπορεί να προκηρύξει και το δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο χωρίς συλλογή υπογραφών από τους πολίτες , πλην όμως απαιτείται πλειοψηφία των 2/3 των μελών του. Το τοπικό δημοψήφισμα μπορεί να είναι είτε αποφασιστικό, είτε συμβουλευτικό.

Λίγο μετά την άνοδο της ΝΔ στην εξουσία, με το άρ. 11 παρ.1 του νόμου 4674/2020, η κυβερνητική πλειοψηφία, χωρίς περιστροφές, αποφάσισε την αναστολή της δυνατότητας διεξαγωγής τοπικών δημοψηφισμάτων για ολόκληρη την προηγούμενη δημοτική και περιφερειακή περίοδο. Ακολούθως, ο θεσμός για τέσσερα έτη τέθηκε σε αχρησία και η εφαρμογή του κατέστη και πάλι εφικτή από την τρέχουσα δημοτική και περιφερειακή περίοδο που ξεκίνησε τον Ιανουάριο 2024.  

Αμέσως μετά την επαναφορά της δυνατότητας εφαρμογής του θεσμού των τοπικών δημοψηφισμάτων, άρχισε να διαφαίνεται ότι θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε σημαντικό πολιτικό δικαίωμα των τοπικών κοινωνιών εναντίον της κεντρικής εξουσίας που συστηματικά περιφρονεί την βούλησή τους. Και τούτο διότι ήταν έκδηλο το φαινόμενο η κυβέρνηση να ενεργεί αδιαφορώντας για την βούληση των τοπικών κοινωνιών σε πλήθος ζητημάτων όπως η εγκατάσταση γιγάντιων αιολικών πάρκων ακόμη και σε περιοχές natura, η παραχώρηση ακτών σε ιδιώτες, η αλλοίωση της φυσιογνωμίας των πόλεων μέσω του συλλήβδην καθορισμού του ύψους των κτιρίων με τον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό, η λειτουργία ορυχείων αντιμονίου στη Χίο, η διαχείριση των απορριμμάτων, η μεταφορά του καζίνο από την Πάρνηθα στο Μαρούσι και η αναμόρφωση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Υπό αυτές τις συνθήκες, εντός των τοπικών κοινωνιών σύντομα ακούστηκαν προτάσεις περί ανάγκης διενέργειας τοπικών δημοψηφισμάτων και τελικώς, τον Απρίλιο 2025, για πρώτη φορά στην ελληνική πολιτική ιστορία, σύμπραξη φορέων της Θεσσαλονίκης που δημιουργήθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας δύο δημοτικών παρατάξεων  ανακοίνωσε ότι ξεκινάει την συλλογή υπογραφών για την διενέργεια τοπικού δημοψηφίσματος με θέμα την μετεγκατάσταση του μεγαλύτερου μέρους της ΔΕΘ εκτός των ορίων του δήμου και την δημιουργία στον χώρο μητροπολιτικού πάρκου. 

Τον Σεπτέμβριο 2025, καθώς ήδη είχε συλλεχθεί μεγάλο μέρος από τις απαιτούμενες 23.000 υπογραφές για την διενέργεια του δημοψηφίσματος, ο Πρωθυπουργός, ο οποίος προωθούσε το σχέδιο του Υπερταμείου που προέβλεπε παραχώρηση του χώρου της ΔΕΘ σε ιδιώτη με ανακαίνιση των υφιστάμενων κτιρίων και, επιπλέον, κατασκευή θηριώδους εμπορικού κέντρου και πολυτελούς ξενοδοχείου, επισκεπτόμενος την Θεσσαλονίκη, υπό την πίεση των εξελίξεων, ανακοίνωσε ότι το σχέδιο του Υπερταμείου για κατασκευή εμπορικού κέντρου και ξενοδοχείου αποσύρεται και προωθείται πλέον μία απλή ανακαίνιση του χώρου της ΔΕΘ. Ενδεικτικό του εκνευρισμού του είναι ότι δεν βρήκε να πει ούτε μία λέξη για την ιστορική πρωτοβουλία των δημοτών της πόλης προκειμένου ο χώρος της ΔΕΘ να αποτελέσει το αντικείμενο του πρώτου στην Ελλάδα τοπικού δημοψηφίσματος. Ο Πρωθυπουργός, ο οποίος, όπως απέδειξε και με την άρνηση ενεργοποίησης του θεσμού της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών που επί 6 έτη παραμένει ανενεργής κατά παράβαση του άρ. 73 παρ.6 του Συντάγματος, απεχθάνεται κάθε ενεργή συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, υπό την πίεση της συλλογής των υπογραφών αναγκάσθηκε να κάνει βήμα πίσω. Η σύμπραξη φορέων όμως ανακοίνωσε ότι δεν έμεινε ικανοποιημένη από τη στάση του και ότι θα συνέχιζε απτόητη την συλλογή των υπογραφών.