Ο κ. Κωνσταντόπουλος σημείωσε επίσης πως η σύμβαση με τον τρόπο που έχει εισαχθεί παραπέμπει σε μεθόδευση παρεκκλίσεων από τη νομοθεσία για την προστασία των αρχαιοτήτων. «Οι αρχαιότητες που κατά τον τίτλο του νομοσχεδίου επαναπατρίζονται κατ’ ουσίαν, τι κάνουν; Δεσμεύονται. Δανείζονται και εν τέλει παραμένουν στο εξωτερικό για δεκαετίες. Ο δε μέχρι σήμερα κάτοχος τους απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη αναφορικά με τον τρόπο που απέκτησε αυτές τις αρχαιότητες».

«Τα ερωτήματα προς την κυβέρνηση είναι αμείλικτα και ζητούν απαντήσεις», σημείωσε οΙωάννης Δελής, ειδικός αγορητής του ΚΚΕ. «Πρόκειται ή όχι για μια συλλογή σημαντικών ευρημάτων, προϊόντα λαθρανασκαφών από σημαντικές θέσεις του κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία έχουν καταφανώς παράνομα εξαχθεί από την Ελλάδα; Είχε ή όχι η χώρα μας κάθε νόμιμο και κάθε ηθικό λόγο, να διεκδικήσει την άμεση κυριότητα και κατοχή τους; Είναι ή όχι γεγονός ότι μεσολαβούν η Ελληνική Κυβέρνηση και η Ελληνική Βουλή, προκειμένου να εκτεθούν αρχαιότητες, παρανόμως εξαχθείσες, σε ένα ιδιωτικό μουσείο και στη Νέα Υόρκη, όπως είναι το ΜΕΤ, αλλά και στην Ελλάδα, όπως είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αντί πραγματικά αυτά να επαναπατριστούν με την πραγματική έννοια του όρου;», είπε ο βουλευτής του ΚΚΕ, τονίζοντας πως η συμφωνία, παρά του περί του αντιθέτου κυβερνητικούς ισχυρισμούς, δεν διασφαλίζει τον επαναπατρισμό των πολιτιστικών αγαθών που βρέθηκαν παρανόμως εκτός Ελλάδας και αποτελούν ουσιαστικά προϊόντα λαθρανασκαφών και ιδιοκτησία ενός μεγιστάνα συλλέκτη που τα παραχωρεί στο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντέλαγουερ», ένα ίδρυμα άγνωστης ταυτότητας και χωρίς καταστατικό.

Ο Κλέων Γεωργιάδης, ειδικός αγορητής του ΜέΡΑ25, από την πλευρά του σημείωσε πως το Ελληνικό Κοινοβούλιο καλείται να κυρώσει μια συμφωνία για αρχαιότητες που δεν γνωρίζουμε αν είναι πλαστές. Και αν δεν είναι πλαστές, τότε είναι σίγουρα προϊόν λαθρανασκαφής και σίγουρα ο κ. Στερν είναι αποδέκτης προϊόντων αρχαιοκαπηλίας. «Αυτό που όφειλε να κάνει η Κυβέρνησή σας, η Κυβέρνηση Μητσοτάκη Α.Ε., ήταν πολύ απλό», υποστήριξε ο κ. Γεωργιάδης. «Έπρεπε να ασκήσει αμέσως αγωγή, να ζητήσει αμέσως την έκδοση του κ. Στερν στην Ελλάδα για να δικαστεί και να καταδικαστεί και να φυλακιστεί ο κ. Στερν, ο οποίος έχει προϊόντα αρχαιοκαπηλίας αμύθητης αξίας, που δεν ανήκουν σε αυτόν για να τα βάζει στο σαλονάκι του».

«Η καινοφανής και απόλυτα αντισυνταγματική διαδικασία που ακολουθεί για άλλη μια φορά η κ. Λίνα Μενδώνη», συμπλήρωσε ο βουλευτής, «αμαυρώνοντας το διεθνές τοπίο της διαχείρισης αρχαιοτήτων και ανατινάζοντας κάθε έννοια σεβασμού στα πολιτιστικά αγαθά, δείχνει ξεκάθαρα ότι όσο αυτή η Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, θα βυθίζεται καθημερινά στην πιο βαθιά ανυποληψία της Μεταπολίτευσης και θα πνίγεται, θα πνίγεται σε πελάγη ανηθικότητας, τόσο πιο ακραία ληστρικές και αναίσχυντες πρωτοβουλίες θα λαμβάνει».

Γενικεύονται οι αντιδράσεις

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ),που πρώτος ανέδειξε τις σοβαρές διαστάσεις το ζητήματος, κάλεσε τους διατελέσαντες από το 2008 υπουργούς Πολιτισμού και νυν βουλευτές του ελληνικού κοινοβουλίου Κώστα Καραμανλή, Αντώνη Σαμαρά, Κώστα Τζαβάρα και Κώστα Τασούλα, να ασκήσουν την επιρροή τους για να μην προχωρήσει η ψήφιση του νομοσχεδίου, υπενθυμίζοντας πως «ήταν η κυβέρνηση της ΝΔ που, θέλοντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της παράνομης διακίνησης, ίδρυσε και στελέχωσε την Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών με το Ν, 3658/2008 και ότι αυτή η θεσμική ρύθμιση οδήγησε σε πολλούς επιτυχείς επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, τα οποία εμπλούτισαν τα ελληνικά δημόσια μουσεία, ευαισθητοποίησαν την ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώμη και εντάχθηκαν σε μία συνολική προσπάθεια όλων των κρατών, των οποίων η πολιτιστική κληρονομιά βανδαλίστηκε και υπεξαιρέθηκε, να αναδείξουν το πρόβλημα και να κάνουν από κοινού προσπάθειες επαναπατρισμού».

Ο ΣΕΑ, με επόμενη αναλυτική επιστολή του προς τα μέλη του κοινοβουλίου, απαριθμεί τους σοβαρούς λόγους για τους οποίους η κύρωση της συμφωνίας είναι παράνομη, αντίθετη με τον Αρχαιολογικό Νόμο και βλαπτική για τα ελληνικά συμφέροντα. Σύμφωνα με τον ΣΕΑ αυτοί που ωφελούνται από την Συμφωνία είναι:

– Ο επιχειρηματίας κ. Λέοναρντ Στερν, που παρουσιάζεται διεθνώς ως «δωρητής» και «ευεργέτης» του ελληνικού πολιτισμού, ενώ ο ίδιος με τις πράξεις του επί δεκαετίες συνέβαλε, όπως όλοι οι συλλέκτες έργων αρχαίας τέχνης, άμεσα ή έμμεσα στην προώθηση των λαθρανασκαφών σε θέσεις του κυκλαδικού πολιτισμού. Οι αρχαιότητες θα εκτίθενται στην αίθουσα του ΜΕΤ με την ένδειξη «Συλλογή Στερν», ενώ ο ίδιος θα προλογίσει όλους τους κατάλογους της έκθεσης που θα εκδοθούν, μαζί με την υπουργό Πολιτισμού, τον διευθυντή του ΜΕΤ και τον πρόεδρο του Κυκλαδικού Μουσείου! Κερδίζει οικονομική φοροαπαλλαγή στις ΗΠΑ λόγω της «δωρεάς». Πιθανώς αποφεύγει εμπλοκές με την Εισαγγελία της Νέας Υόρκης, σαν αυτές που οδήγησαν τον, επίσης δωρητή του ΜΕΤ, επιχειρηματία εκατομμυριούχο Στάινχαρντ να επιστρέψει 180 αρχαιότητες σε 11 χώρες και να του επιβληθεί ισόβια απαγόρευση ενασχόλησης με το εμπόριο έργων τέχνης της αρχαιότητας.

– Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης. Μουσεία σαν το ΜΕΤ περιλαμβάνουν στις συλλογές τους πολυάριθμα εκθέματα που αποτελούν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας και παράνομης διακίνησης. Ο εισαγγελέας της Νέας Υόρκης εξέδωσε πέρσι 6 εντάλματα κατάσχεσης ευρημάτων του μουσείου, ενώ ένα από τα τελευταία εντάλματα του 2022, που εκτελέστηκε τον Ιούλιο, αφορούσε την κατάσχεση 21 εκθεμάτων. Το ΜΕΤ αποκτά μια νέα αίθουσα με μια μοναδική συλλογή κυκλαδικών ευρημάτων, χωρίς εμπλοκή της εισαγγελίας (αφού μεσολαβεί το ελληνικό δημόσιο για την «νομιμοποίηση» των ευρημάτων) για 50 έτη (όχι μόνο από τις 161 αρχαιότητες, αλλά και από αυτές που θα αναγκάζονται να του στέλνουν τα ελληνικά μουσεία), με ό,τι σημαίνει αυτό για τα έσοδά του (εισιτήρια, πωλητέα, αναπαραγωγές, συμπράξεις, εκδηλώσεις). Ανεκτίμητη προστιθέμενη αξία για το ΜΕΤ, επιπλέον, αποτελεί η αποκατάσταση της πληγείσας από την αρχαιοκαπηλία και τις κατασχέσεις του εισαγγελέα φήμης του και η αναγωγή του σε διεθνές κέντρο μελέτης του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, με την ευγενική «χορηγία» της υπουργού Πολιτισμού που υπογράφει την εν λόγω συμφωνία.

– Το Κυκλαδικό Μουσείο και το Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλαδρή, που αποκτά κατοχή σε 161 κυκλαδικές μοναδικές αρχαιότητες. Με τον τρόπο αυτό αυξάνει το «χαρτοφυλάκιό» του (για τέτοια ιδρύματα οι αρχαιότητες έχουν οικονομικό αντίκρισμα), ανανεώνει την συλλογή του Μουσείου του για τα προσεχή χρόνια και την εμπλουτίζει στο απώτερο μέλλον (μετά από 50 χρόνια), διαφημίζεται στο ΜΕΤ και γίνεται «εταίρος» του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού για την διαχείριση των κυκλαδικών ευρημάτων, ακόμη και αυτών που βρίσκονται σε δημόσια μουσεία. Και όλα αυτά μέσω ενός ιδρύματος με φορολογική έδρα στο Ντέλαγουερ, τον φορολογικό παράδεισο των ΗΠΑ, μέσω του οποίου πιθανώς θα προσελκύσει, είτε με δικές του ενέργειες είτε με τη συμβολή της ελληνικής κυβέρνησης, και άλλες τέτοιες «γκρίζες δωρεές» για τον εμπλουτισμό των συλλογών του και του χαρτοφυλακίου του.

Με παρέμβασή της για το θέμα η Μαρία Καραμανόφ, πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος, τ. αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, κάνει λόγο για επαχθή και απαξιωτική για το Ελληνικό Δημόσιο συμφωνία. Σε κείμενό της με τίτλο «161 Κυκλαδικές αρχαιότητες: Η αντιστροφή του επαναπατρισμού», η κ. Καραμανόφ σημειώνει ότι «η σκοπιμότητα της σύμβασης αυτής είναι ακατανόητη. Το μεγάλο όμως πρόβλημα βρίσκεται στη νομιμότητά της. Όχι μόνο την τυπική, δηλ. την παράκαμψη των διαδικασιών του Αρχαιολογικού Νόμου και την ad hoc τροποποίησή του με την προσφυγή στις συνοπτικές διαδικασίες της κύρωσης μιας σύμβασης. Το πρόβλημα έγκειται κυρίως στην ουσιαστική νομιμότητα της σύμβασης αυτής, στο ηθικό της έρεισμα και στις συνέπειες που θα έχει η στάση αυτή για τη χώρα μας, η οποία ως γνωστό βρίσκεται στην κορυφή της παγκόσμιας λίστας των θυμάτων της αρχαιοκαπηλίας».

Συνεπώς η υπόθεση εγείρει πολλά ερωτήματα και έχει ξεσηκώσει θύελλες αντιδράσεων, καθώς η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αντί να διεκδικήσει την επιστροφή των κυκλαδικών αρχαιοτήτων με ένδικα μέσα, επιχειρεί να νομιμοποιήσει χωρίς πιστοποιητικά προέλευσης και νομιμότητας τη συλλογή Στερν που πιθανά έχει καταρτιστεί με πολιτιστικά αγαθά που διακινήθηκαν παράνομα, ως προϊόντα αρχαιοκαπηλίας.

Με ανάρτηση στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook, ξεκάθαρη θέση στο ζήτημα παίρνει και ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρης Πλάντζος, σημειώνοντας, μεταξύ άλλων: «Αν κρίνω από τα όσα ανακοινώθηκαν, η τελική επιστροφή των 161 αντικειμένων σε… πενήντα χρόνια είτε δεν θα γίνει ποτέ είτε όταν γίνει θα συνιστά ένα γεγονός παντελώς αδιάφορο. Αυτό που σίγουρα επιτυγχάνεται με τη συμφωνία είναι το επικερδές ξέπλυμα του συλλέκτη και της ίδιας της συλλογής: με δωρεά σε αμερικανικό ίδρυμα, ο Στερν επωφελείται από φορολογικές και άλλες απαλλαγές, εξ ου και δεν θα συνέφερε η απευθείας δωρεά στο ελληνικό κράτος (εκτός εάν ο συλλέκτης ήθελε κάτι από εμάς, π.χ. μια γκόλντεν βίζα ή κάτι τέτοιο, πράγμα απίθανο στην περίπτωσή του). Εάν κάτι έπρεπε να κυνηγήσει σήμερα το ελληνικό κράτος, θα ήταν η καταδίκη του συλλέκτη στα αμερικανικά δικαστήρια, ώστε ίσως, λόγω της οικονομικής και ηθικής ζημίας, να αποθαρρυνθούν άλλοι. Η ανέμελη συζήτηση περί “επαναπατρισμού”, αντίθετα, δεν λύνει το πρόβλημα της αρχαιοκαπηλίας, αλλά το σπρώχνει με αφέλεια κάτω από το χαλί ενός τετριμμένου πλέον εθνικισμού».

Δεν παραλείπει, εξάλλου, να παρατηρήσει πως «ένας άλλος κίνδυνος που ελλοχεύει σε τέτοιους μαζικούς “επαναπατρισμούς” είναι ο υπαρκτός κίνδυνος της νομιμοποίησης και κίβδηλων αντικειμένων. Στην περίπτωση των κυκλαδικών, κυρίως των ειδωλίων, η ύπαρξη κίβδηλων στις αγορές είναι πιο συχνή από όσο θέλουμε να πιστεύουμε, ακόμη και η ύπαρξη “παλαιών” κομματιών, 30-50 χρόνων ας πούμε, που ξεγελούν το γυμνό μάτι ακόμη και των ειδικών (καθώς έχουν βρεθεί τρόποι να αναπαράγεται ακόμη και το ίχνος ριζών και άλλων ιζημάτων κλπ). Πολλές από αυτές τις παλαιές συλλογές (Γουάιτ-Λίβι ας πούμε, με πολλά παραδείγματα) περιέχουν και κίβδηλα ή αμφιβόλου γνησιότητας κομμάτια. Υποθέτω ότι το ΥΠΠΟ και το ΜΕΤ έχουν προχωρήσει ήδη στους απαραίτητους ελέγχους».

Η τελευταία αυτή επισήμανση είναι εξαιρετικά σοβαρή, ενώ σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες δεν είναι καθόλου βέβαιο πως οι απαραίτητοι έλεγχοι γνησιότητας των αντικειμένων της συλλογής Στερν έχουν πράγματι γίνει, από τους ειδικούς επιστήμονες και τις αρμόδιες υπηρεσιακές δομές του Υπουργείου Πολιτισμού, στις οποίες, άλλωστε, επικρατεί και σχετικός αναβρασμός για τις πρωτοφανείς πρωτοβουλίες της πολιτικής ηγεσίας…

Απεργιακή κινητοποίηση στο υπουργείο Πολιτισμού

Απεργιακή μορφή θα λάβουν οι αντιδράσεις των εργαζομένων στο υπουργείο Πολιτισμού την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου, όταν και έχει προγραμματιστεί η εισαγωγή του επίδικου νομοσχεδίου για ψήφιση στην Ολομέλεια της Βουλής.

Συγκεκριμένα, ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟ, η Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων, με κοινή τους απόφαση προχώρησαν σε στάση εργασίας από την έναρξη της βάρδιας μέχρι της 12 το μεσημέρι, με απεργιακή συγκέντρωση στις 10 π.μ. έξω από το κεντρικό κτίριο του υπουργείου Πολιτισμού, στην οδό Μπουμπουλίνας.

Στην κοινή ανακοίνωσή τους τα τέσσερα σωματεία καλούν την κυβέρνηση να αποσύρει από τη Βουλή το σχέδιο νόμου, «καθώς η εν λόγω συμφωνία υποσκάπτει την εθνική πολιτική για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, αδυνατίζει την διεθνή θέση της χώρας υποχωρώντας από την πάγια θέση για νομική διεκδίκηση, ανοίγει το δρόμο για παρόμοιες συμφωνίες νομιμοποίησης συλλογών οι οποίες απαρτίζονται από αρχαιότητες αμφίβολης προέλευσης και σίγουρα κτηθείσες με αντιεπιστημονικό και πιθανώς παράνομο τρόπο».

Σε χωριστό κάλεσμα του για την στάση εργασίας, με κεντρικό σύνθημα «ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ – Οι 161 κυκλαδικές αρχαιότητες να γυρίσουν στις Κυκλάδες», ο ΣΕΑ, επισημαίνει πως «η Βουλή καλείται εκ των υστέρων να νομιμοποιήσει μια αποικιοκρατική συμφωνία με λεόντειους όρους υπέρ του Μητροπολιτικού Μουσείου Νέας Υόρκης, την ίδια στιγμή που ο Εισαγγελέας της Νέας Υόρκης εκδίδει διαρκώς εντάλματα για την κατάσχεση αντικειμένων από τις συλλογές του (ημερομηνίες των πλέον πρόσφατων κατασχέσεων: 11 Ιουλίου, 30 Αυγούστου) ως προϊόντων αρχαιοκαπηλίας, και αυτό αποκρύπτεται από την ελληνική Βουλή!». Σημειώνει δε πως «οι διαστρεβλώσεις, οι αποσιωπήσεις, η μη λογοδοσία, τα ψέματα και οι προσβολές στην ομιλία της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού ενώπιον της εθνικής αντιπροσωπίας, δυστυχώς δεν εκπλήσσουν πλέον κανέναν και καμία. Η Υπουργός Πολιτισμού έχει επιλέξει το δρόμο της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στον δρόμο αυτό φαντάζει εξαιρετικά ταιριαστό να επιτίθεται στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων και να επιλέγει ως συνομιλητές της αποκλειστικά εκείνους τους εκπροσώπους του συνδικαλισμού που βαρύνονται με κακουργηματικές κατηγορίες για διασπάθιση δημόσιου χρήματος».